لێرەدا میتۆدی دیكۆدینگ بەكاردەهێنین. دیكۆدینگ بە مانای هەوڵدان بۆ كردنەوەی كۆدەكان. ئەم هەوڵە لە سەر ئەو زەمینەیە وەستاوە كە دیاردەكان هەڵگری كۆدن. لە كۆدەكاندا پەیام هەیە. ناسین و خوێندنەوەی ئەم پەیامانە گرنگن بۆ تێگەیشتن لە گوتار و ڕەفتاری كەسەكان، هەروەها ئامانجی سیاسییان.
ئاهەنگی سیاسی یان سیرەمۆنی، ڕوداوێكی تایبەتە ، كە لە ساتەوەختی تایبەتدا ڕودەدات، ساتەوەختی وەك ناشتنی مردوو، گواستنەوەی دەسەڵات، سەركەوتن، یاریی و بۆنەی وەرزشیی. لەم ساتەوەختانەدا كەسانی سیاسی هەوڵدەدەن كە جەماوەرەكەیان بدوێنن و وێنای تایبەت بۆ خۆیان دروست بكەن. ڕەگی ئەم دیاردانە زۆر كۆنن. جیوفری سومی كتێبێكی دەربارەی دەسەڵات و سیرەمۆنی لە سەدەمی ڕۆمانەكاندا نوسیوە. بە گشتی ئەم ساتەوەختانە ساتەوەختی هەستیاریین، بەو مانایە یان كاتی خۆشین، یان ناخۆشی یان دەربڕینی گرنگی پێدان و بایەخپێدان.
كەواتە ئێمە لە ڕوی بۆنە و ساتەوەخت و وتارەوە لە ساتەوەختێكی ئاساییدانین. ئەم ساتەوەختە نائاساییە ژمارەیەكی زۆری خەڵك سەرنجیان لە سەر دۆخەكەیە، بۆیە ساتێكی گونجاوە بۆ ناردنی پەیام. گواستنەوە دەسەڵات لە ئەمریكا هەتا ٢٠١٦ ساتەوەختێكی ئاسایی بوو. ساتەوەختێك بوو كە ئەمریكاییەكان پۆزیان بەوەوە لێدەدا كە جیاوازن لە زۆربەی وڵاتانی تر. بەڵام پاش هاتنی ترەمپ ئەم پۆزلێدانە فس بویەوە. ئەمەش وەها دەكات كە ئاهەنگی گواستنەوەی دەسەڵات بۆ جۆ بایدن ساتەوەختێكی دوجارەی ئاسایی نەبوو لە مێژوی ئەمریكادا. ئەم ڕوداوە لە دوو ئاستدا بە تایبەتی جودابوو، لە ئاستی سەردەمی پەتا و هەروەها ڕوداوی هێرشكردنە سەر كۆنگریس لە لایەن ڕاستڕەوە، توندڕەوە، سپی پێستەكانەوە.
پەتا ئاهەنگەكەی بچوككردەوە، لە بڕی خەڵك ئاڵا هەڵكرابوو، كە نەرێتێكی پاتریوتیكی ئەمریكییە. هێرشی میلیشیاكان وەهایكرد كە ئاهەنگەكە لە سایەی هێزی سەربازیدا بەڕێوەبچێت. هاتنی ئەو هەموو ژمارە سەربازە بۆ واشنتون مەترسییەكی گەورەیە لە سەر هاوسەنگی مەدەنی سەربازی لە هەناو حكومەتی ئەمریكیدا. پێشتر مشتومڕێكی زۆر هەبوو لە سەر دانانی ئەفسەرێكی سەربازی بە وەزیری بەرگریی، بەڵام ئەم ڕوداوە هێندەی تر قسەی زیاتر دەهێنێت لە سەر مەترسی ڕۆڵی زیادی دەزگای سەربازی و پەنتاگۆن لە بەڕێوەچونی حوكمرانی لە ئەمریكادا.
عەریفی ئاهەنگەكە ئامی كلوبەچاربوو، ئەو خانمەی بۆ ئەوانەی چاودێری ئەمریكا دەكەن لە ساتی هەڵبژاردنە سەرەتاییەكانی پارتی دیموكراتدا زەردەخەنە هەمیشەییەكەیان لە یادە. ئامی دوانزە ساڵە ئەندامی سێناتە، بۆ ولایەتی مینۆسیتا. ئامی هەرچەندە سەرۆكی لیژنەی ئاهەنگسازیی گواستنەوەیە لە كۆنگریس، لیژنەیەكی تایبەتی كۆنگریس بۆ بەڕێوەچونی ئاهەنگی گواستنەوەی دەسەڵات، بەڵام وەك دیموكراتێك قسەی دەكرد. یەكێك لە خەسڵەتە تایبەتەكانی پارتی دیموكرات لە ئەمریكا ئەوەیە كە پارتێكی هاوپەیمانییە. هاوپەیمانی لە نێوان شوناس و باڵەكاندا. دیارە پارتی كۆماریش بە هەمانشێوە پارتێكی باڵییە. یانی پارتی كۆمەڵێك باڵی سیاسی جیاوازە. بەڵام هەریەك لە باڵەكانی دیموكراتەكان و كۆمارییەكان سەربە گروپی جیاوازی كۆمەڵگای ئەمریكین و ڕەفتاری سیاسییان زۆر جیاوازە.
گروپەكانی ناو دیموكراتەكان بە كەمینە و خاوەن شوناسە جیاوازەكان ناسراون. ئەمەش بە زەقی ڕەنگی دەدایەوە لە وتاریی ئاهەنگی گواستنەوەكەدا. كاتێك بەردەوام جەخت لە سەر ئەفریقایی بون و ئاسیایی بونی جێگری سەرۆك كۆمار دەكرایەوە، هەروەها لە بونی وەك یەكەم ئافرەتی ڕەش پێست لە ئەو پۆستەدا. كەمالە هاریس لە ڕەنگی پێست و جێندەر و پاشخانیدا هەڵگری كۆمەڵێك كۆدی زۆرە كە دیموكرات دەیەوێت وەك چەشە بدات بە وەرگرانی و بیاندوێنێت. سەرباری ئەم فرە شوناسییەی كەمالا، بەڵام هێشتا نەیدەتوانی هەموو ڕەنگ و شوناسە جیاوازەكان لە خۆی بگرێت، بۆیە كاتێك سوێندی خوارد، ئامی لە كاتی ناساندنی دادوەرەكەدا جەختی لە سەر لاتینۆ بونی ئەو كردەوە. لاتینۆ، ئاماژەیە بۆ خەڵكانێكی خاوەن پاشخانی جیاواز كە لە ئەمریكای ناوەند و ئەمریكای لاتین و كاریبییەوە دێن یان هاتوون بۆ ئەمریكا. پارتی دیموكرات بە هیوایە لە ژێر ئەم ناوە جوگرافییە، شارستانییەدا، كۆیان بكاتەوە. هێنانی گۆرانیبێژێكی وەك جێنفەر لوپێزیش هەر بە ئامانجی دواندنی ئەم توێژە كۆمەڵایەتیەی ئەمریكا بوو كە بە خێرایی زۆر دەبن و كاریگەری سیاسیان گەورە دەبێت. هەرچەندە ناوی تریش لەم بوارەدا بەكاردەهێنرێن وەك هیسپانیك بۆ نمونە، بە مانای خەڵكانی ئیسپانی زمانی ئەمریكای ناوەند و ئەمریكای باشور. ئەم پرۆسەی كەمینەسازیی و شوناسسازییە ئەوەندە لە لایەن ئەندامانی ئەو گروپانەوە قبوڵكراونیە، چونكە زۆرینەی زۆری ئەوانە دەیانەوێت ئەمریكی بن و ببن بە ئەمریكی. ئەمە ئەو ڕەخنەیەیە كە كەسێكی وەك فەرید زەكەرییا بە توندی جەختی لێدەكات. بە لای ئەوەوە زۆرینەی ئەو خەڵكانەی دێن بۆ ئەمریكا، بۆ ئەوە دێن ئەمریكی بن یان ببن بە ئەمریكی نەك هەروەك خۆیان بمێننەوە. بەڵام ئەم جۆرە لە پەیوەندی كێشەی تری هەیە. بۆ نمونە زۆرێك لە خەڵكان ڕەنگە بە تایبەتی پاش بە ئەمریكی بونیان ئەوەندە بایەخ بە كەلتور و شوناسی ڕابوردویان نەدەن و زیاتر باج و كار و ئاسایش و ڕەهەندەكانی تری ژیانی ئەمریكییان بەلاوە گرنگ بێت. بۆیە هەندێكجار دژایەتی دەبینین. بۆ نمونە لە كاتێكدا دیموكراتەكان هەوڵیان دەدا كە ترەمپ بە دژە موسوڵمانان بناسێنن، بەڵام سەرباری ئەوە ٣٥٪ دەنگی موسوڵمانانی ئەمریكای بەدەستهێنا.
قەیرانێكی تری ئەم پێكەوەبونی جیاوازانە ئەوەیە كە بە دەگمەن دەتوانن لە ژێر چەترێك یان دەوارێكدا كۆببنەوە. بەڵكو هەمیشە بانگەشەكردن بۆ هەر شتێك لای هەندێك قبوڵە و لای هەندێكی تر بە پێچەوانەوە. كۆدەكان تەنها ئاراستەی كەمینە و گروپە ئیتنییەكان نەبون، بەڵكو هەروەها ئاراستەی گروپە ئایدەلۆژیی و ژیارییە جیاوازەكانیش بوون. لە هەموی سەرنجڕاكێشتر لەم بوارەدا دەستكێشەكانی سێناتۆری پیری ڤێرمۆت بێرنی ساندەرس بوو. بێرنی جوتێ دەسكێشی تایبەتی لە دەستدابوو، لە ئەو جۆرانەی كە تەنها پەنجە گەورە جێگای تایبەتی هەیە. دوو ساڵ پێشتر ئافرەتێك پێی بەخشی كە ڕیساكڵی فانیلەیەكی كۆن بوو. ئەم دەستكێشەی بێرنی پەیام بوو بۆ ژینگە پارێزان و بایەخدان بەو بوارە. دیارە ژینگە بوارێكی هەرە سەرەكی ئیدارەی بایدن دەبێت چونكە باڵی چەپی پێشكەوتوی دیموكرات ژینگەیان زۆر بەلاوە جێگای بایەخە. ئەوەش بوو بایدن لە یەكەم ڕۆژدا ئەمریكای كردەوە ئەندامی ڕێككەوتنی پاریس. بەڵام دەستكێشەكانی بێرنی تەنها مایەی قبوڵ نەبوو، بەڵكو لە هەمانكاتدا جێگای ڕەخنەیەكی زۆریش بوو. خەڵكانێكی زۆر ڕەخنەی ئەوەیان لێدەگرت كە دەستكێشە خورییەكان ئاماژەیە بۆ خواردنی گۆشت. گۆشتخواردن ئەمڕۆ وەك تاوانێكی گەورە بەرامبەر ئاژەڵان و ژینگە و تەندروستی مرۆڤ تەماشا دەكرێت لە لایەن گۆشت نەخۆرانەوە. ئەمەش دوپاتی ئەو قەیرانە دەكاتەوە كە ناردنی پەیام بۆ گروپێك هەرزوو دەبێتە مایەی ناڕەزایی گروپێكی تر. ئەم دیاردەیە هۆكاری سەرەكی بە كاندید بونی كەسێكی ناوەڕاستی یان سێنەریستی وەك بایدن بوو. بایدن وەك سێنەتریستێك ئەگەری ئەوەی هەیە كە بە هەرلایەكدا بڕوات، بەلای چەپ و بەلای ڕاست یان هەوڵدان بۆ ڕازیكردنی هەردوولا.
دوا ئاماژەسازی كە لە ئاهەنگەكەدا هەبوو، بەڵام هێندە جێگای سەرنج نەبوو، بەڵام ئێجگار گرنگ بوو، ئینجیلە تایبەتەكەی ماڵ بایدن بوو. وەك دەزانین بایدن لە بنەماڵەیەكی بە ڕەچەڵەك ئایرلەندییە. وەك زۆربەی ئایرلەندییەكان ڕۆمان-كاتۆلیكێكی باوەڕدارە. دووەم سەرۆكی ئەمریكی كاتۆلیە پاش جۆن كێنەدی قۆز، لە شەستەكان. سەرەتا پێش دەستپێكردنی ئاهەنگەكە سەردانی كڵێسای كرد . بەڵام هێنانی ئینجلی تایبەتی خێزان ناردنی پەیامە بۆ ئەو جەماوەرە ئایرلەندییە كاتۆلیكە تایبەتە. هەرچەندە بڕێكی زۆری كاتۆلیكە ئایندارەكان پشتیوانی كۆمارییەكانن بە هۆی سێكویلاربونی زیاتری دیموكراتەكان و دوور كەوتنەوەیان لە بەها ئاینیەكان.
بە گشتی گواستنەوەكە ئاوس بوو بە سیمبول و ئاماژە و پەیامی زۆر. دیارە ئەم پەیام و ئاماژانە ئاراستەی ناوخۆ ئەمریكان. بەڵام ڕاستەوخۆ كاریگەرییان هەیە لە سەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكاش، چونكە ئەم ئیدارەیە ناتوانێت دژە بە بەرژەوەندی ئەو گروپانە بوەستێتەوە لە هەركوێی دونیادابن. بۆ ئێمە گرنگە كە تێبگەیەن ئەم ئیدارەیە چۆن رەفتار دەكات و میكانیزمی دەسەڵاتی چۆن فەراهەم دەكات.
ئەم پەرتەوازەییەی ئەمریكا وەها لێدەكات كە نەتوانێت دید و سیاسەت و پلانی درێژخایەنی هەبێت. ئەمە بۆ ئەوانەی كە ئەمریكا بە دۆستی خۆیان دادەنێن مایەی ئازارێكی زۆرە. بەڵام هەروەها بۆ ئەوانەش كە ئەمریكا بە نەیاری خۆیان دادەنێن. چیدی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە واشنتۆن نیە، بەڵام لە ولایەتێكی دوورە دەستە لە دەستی چەند هەزار دەنگدەرێكی كەمدا. لە سێ ولایەتی سەرەكی جیاوازی نێوان ترەمپ و بایدن كەمتر لە ٥٠ هەزار دەنگ بوو. بە خێربێی بۆ سەردەمی ئەم شانم ناو ئەوشانم لە سیاسەتی ئەمریكادا.
سەردار عەزیز
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
