شەهێن سابیر
لە وێنە مێژوویەكاندا زۆربەی كات نوسەرو بیرمەندەكان وێنەی ژیانیان خاڵی هاوبەش یان لێكچووی زۆری تێدایە، بەلام ئەوەی جاك لەندەن جیاوازتر وێنا دەكات قۆناغێكیەتی لەبوون بە دزو رێگر كەبەهۆیەوە چەندین جار لەلایەن پۆلیسەوە دەستگیر دەكرێت.. بێگومان لەبینینی وێنەیەكی لەم چەشنە لۆژیك وایە سەیری ئەودیوی وێنەكە بكەین یاخود دروستتر پاڵنەری بەئاراستەبردنی نوسەر بۆ ئەو جیهانە مەترسیدارو بێزراوە!
ئەوەی تێبینی دەكرێت لەمێژووی كۆن و هاوچەرخیشدا نوسەران‌و بیرمەندان لەناو ژینگەیەكی پر كێشمە كێشمی نەداری و هەژاری باری ئابووری خراپ و جیاوازی چینایەتی بەهزرێكی نوێی بەرگریكارانە لە چەوسانەوە لە دنیای نوسیندا لەدایك دەبن كە جاك لەندەن یەكێكە لەوانە.
جاك له‌نده‌ن لە ساڵی 1876 لە خێزانێكی هەژاری ئەمریكی دێتە دنیا، بەشێوەیەكی هەژارانە لەكێلگە هەژار نیشنەكانی ” ئۆكلەند” لەگەڵ خێزانەكەیدا كار دەكات دواتر جاك لەو چوارچێوەیەدا نامێنێتەوە بەڵكو تێكەڵ بە گروپە دزو جەردەكان دەبێت‌و خێزانەكەی بەتەواوی جێدەهێڵێت، بەهۆی هەڵبژاردنی ئەم كارەی چەندین جار دەستگیر دەكرێ و زیندانی دەكرێ، ئەم رۆماننوسە بەناوبانگە كە بەهۆی تەڵخی ژیانەوە دەكەوێتە بەردەم ئەو كارە مەترسیدارانە، سەرەنجام بریاردەدات ژیانی خۆی بگۆرێت‌و بە بەرگێكی دیكەی بیركردنەوە ئاراستەیەكی نوێی ژیان وەربگرێت و دەگەرێتەوە بەرخوێندن..به‌گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كان جاك له‌نده‌ن له‌سه‌ره‌تادا كاری ڕۆژنامه‌فرۆشی كردووه، ده‌شڵێن سه‌ده‌فی كۆكردۆته‌وه و ماوه‌یه‌كیش بوه به‌ئه‌ندامی چه‌رخچی ئێشكگری هێزی ده‌ریای‌و پاشانیش له به‌نده‌ره‌كاندا خه‌ڵوزی پاپۆری كۆكردۆته‌وه، جاك له‌سه‌رده‌می جه‌نگی نێوان روسیاو ژاپۆندا بووه به‌په‌یامنێری رۆژنامه‌یه‌كی ئه‌مریكی.
جاك له‌نده‌ن شوێنێكی دیار و به‌رچاوی له‌مێژووی ئه‌ده‌بی هاوچه‌رخی جیهاندا هه‌یه له‌نوسه‌ره ده‌گمه‌نه‌كانه كه واقعی خۆی له ڕۆنامه‌كاندا‌و له كاراكته‌ری پاڵه‌وانه‌كاندا وێناكردووه، كه شه‌ڕو هه‌ژاری‌و چینی بۆرژوازو دەردەسەری خەڵكی رەش و روت و هەژار بەتەواوی ڕۆڵی كاره‌كاته‌رەكانی ناو رۆمانه‌كانی بووه، كە پتر پشتی بەروداوە راستیەكان‌و واقع بەستووە تا جیهانی خەیاڵ‌و لێكدانەوە زەینییەكان.
ئەو سەروەختەی جاك لەندەن دەرگایەكی گەورە لەسەر دنیای فكر‌و نوسین دەكاتەوە باری كۆمەلایەتی دووچاری دژواری و ئاژاوەبووە، ژیان و لێكترازانی كۆمەلایەتی و روداوگەلێكی سەخت بەهۆی دۆخی خراپی ئابووریەوە دەبێتە چارەنوسێكی شومی ئەو خەلكە، هەربۆیە نوسینەكانی بەچەشنێك بووە جێگەی سەرنجی خوێنەر كە پێچەوانەی رۆماننوسەكانی دیكە لەهەناوی راستیەكاندا دەردەكەوێت ..!
دووبارە لێرەوە دەكەومە بەردەم پرسیارێكی دیكە، ئایا تەواوی نوسەرە بەناوبانگەكانی جیهان لە مێژووی كۆن و هاوچەرخدا،خەسلەت‌و نهێنی خودی تایبەتمەندی فەزای نوسەرە كە ناوبانگێكی گەورەی پێبەخشیون؟ یان هێزی كاریگەر و سەرچاوەی هێزی نوسینەكە هەمان بارودۆخە نەخوازراوە ئابووری و سیاسی و كۆمەلایەتیەكانە؟ كەواتە ئەگەر كۆمەڵگەیەك ژینگەیەكی ئارامتر و جێگیرتری هەبوو ناتوانێ نوسەری بیلمەتی تێدا هەڵبكەوێت؟!
دووبارە رودەكەینەوە جاك لەندەن…
سه‌رمایه‌داری لەو قۆناغەدا زۆرتر لە هەڵپەی ده‌وڵه‌مه‌ند بوون‌و ده‌سه‌ڵات په‌یداكردندا بوون‌و پێیان وابوو دەتوانن هونه‌رو ئەدەبیش وه‌كو هه‌ر دیارده‌یه‌كی دی كۆمه‌ڵایه‌تی ژێر دەستە بكەن‌ولەپێناو ئامانجەكانی خۆیان بەكاری بهێنن بەزەبری پارە و دەسەلات نوسەرو هونەرمەندەكانیش دەستەمۆبكەن، بەلام بەپێچەوانەوە جاك بەنەفرەتەوە لەو دیاردەیەی دەروانی و پێی وابوو ئەركی نوسەرە كەدەبێت راستگۆیانە هەست‌و نەستی خۆی لەپێناو راستیەكاندا بەیان بكات نەك نەیتوانی بەرەی هەژاران هەڵنەبژێرت، بەڵكو قەلەمەكەی لەدژی دەسەلات و كۆشك و تەلارەكان خستەكار پێچەوانەی ئەو روداوانەو ژیان و نەهامەتی خەڵك كە بەچاوی خۆی دەیبینی.
ئەو لەنوسیندا سادە بووە و لەدەبریشدا بوێر لەهەڵماڵینی راستییەكان، بێكاری، هەژاری ، چەوساندنەوە ، زیندان، راوەماسی ، خواردنه‌وه، سه‌فه‌ری دوور‌و درێژ، چوونه زانستگه، ساردی‌‌و گه‌رمی رۆژگار، بەگشتی كڵۆڵی چینه چه‌وساوه‌كان هەوێنی نوسینەكانی بوون.. دەوترێت ئەمریكیەكان بێئەندازە فەرامۆشیان كردووە و ناویان نەبردووە بەگوێرەی هەندێك سەرچاوە دەوترێت ته‌نانه‌ت له‌زۆر له‌و كتێبانه‌دا كه ده‌رباره‌ی رۆماننووسه‌كانیان نووسیوه، ناوی ئه‌ویان نه‌هێناوه، چونكه جاك لەندەن یه‌كێك بووه له‌وانه‌ی كه قاره‌مانانی چیرۆكه‌كانی له‌نزیكه‌وه دیون‌و ناسیونی‌‌و دەستی خستۆته سه‌ر برین و ئازار‌هاوكات ئامانجه‌كانیان، هەرئەم ناكۆكی و دژایەتیەی دەسەلات و بۆرژوازەكان دەبێتە هۆی ئەو پەراوێزخستنەی.!
لەگەرانم بەدوای ژیان و سەرچاوەی ئەم نوسەرەدا لەسەرەتاوە پرسیارێك تەواو دەرگیری كردم بەچەشنێك وازم لەنوسینەكە هێناو كەوتمە بیركردنەوەیەكی قوڵەوە، چۆن مرۆڤ دەبێتە جەردەو دواتر چۆن دەبێتە نوسەرێكی بەناوبانگ‌و نوسینەكانی بەو چەشنە دنیا داگیر دەكات‌و رۆمانەكانی بۆ چەندین زمان وەردەگێردرێن؟!!!
هەردوو نەخشەی ژیانەكەی بە ئاراستە جیاوازیەكانیەوە پەلی دەگرتم بۆ بەردەم وەلامێكی بەهێز ئەویش (چەوساندنەوە، جیاوازی چینایەتی،قۆركاری ژیانی بۆژوازەكان، دەردی كوشندەی هەژاری..)،سەرچاوەی بەهێزی هەردوو هەردوو ئاراستەكە بوون.. كەواتە دەتوانین بڵێین هەمان ژینگەو هەل و مەرجی ژیان مرۆڤ بەدوو رێگەدا ئاراستە دەكات،یان جەردەیەكی بەناوبانگ ، یان نوسەرێكی بەناوبانگ!
لە سەرچاوەیەكدا دەربارەی فیلمی (بەیاسا) كارزان كاردۆزی نوسیویەتی “لە ساڵی 1926دا لیڤ كولیشۆن‌و ڤیكتۆر شكلۆڤسكی لەیەك شەودا كورتە چیرۆكێكی جاك لەندەن دەكەن بە سیناریۆ و سەرچاوەی فیلمی ( بەیاسا) ، كە یەكێكە لەكورتە چیرۆكە چاوەروان نەكراوەكانە” هەروەها لەبەشێكیدیكەدا باس لەوە دەكات ” دونیای جاك لەندەن دونیایەكی وێنەی و ژینگەییە، بەلام دونیایەكی سارد نەك تەنها لەرووی جوگرافیای چیرۆكەكانیەوە، كە زۆربەیان لەناوچە ساردەكانی باكووری ئەمریكاو ئەلاسكا روودەدەن، بەڵكو دنیای ساردوو پر لەهەستی ئاڵۆزی دەروونی كارەكتەرەكان كە زۆركات لەرێگەی بەكارهێنانی سیمبولی ژینگەوە هێزو كاریگەری ژینگەی دەورو بەری كارەكتەرەكان ئەم هەستی سایكۆ لۆژییەی ئەوان نیشان دەدات” هاوكات لە ساڵی (2020) فیلمی (tha call of the wild ) بلاوكرایەوە كە یەكێكە لەرۆمانەكانی جاك لەندەن.
جاك له‌نده‌ن به‌پێچه‌وانه‌ی باوكیه‌وه كه پیاوی ئاینی بوه، ئاشنا بوه به‌ماركسیزم جاك ئه‌گه‌رچی ته‌مه‌نێكی كورتی هه‌بووه له ژیانیدا، به‌ڵام قه‌ڵه‌مه‌كه‌ی وه‌ك قه‌ڵه‌مێكی ئه‌فسوناوی ناوبراوه، چونكه له ماوه‌یی شازده ساڵدا (53) ڕۆمانی به به‌های نوسیوه ئەو به‌ڕۆژ سه‌رقاڵی نان په‌یدا كردن‌و شه‌وانیشی له‌كتێبخانه‌كاندا به‌سه‌ر بردووه.. رۆمانەكانی (سپی ددان، گورگی زەریا،كوڕی گورگ، پاژنەی ئاسنین)لە بەناوبانگترین رۆمانیەكانیەتی هەڵبەت خوێنەرەكانی رۆمانی دیكەی دڵخوازیان هەیە كە من نەمنوسیون، ئەم نوسەرە پڕناوبانگە لە (22/11/1916)و له‌ته‌مه‌نی (40) ساڵیدا، له‌ئه‌مریكا كۆچی دوایی كردوه.
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
