مام جەلال و شایەتیدان لەدادگای باڵای تاوانەکانی عیراق

سەبارەت بە دۆسیەی ئەنفال لە دادگای باڵای تاوانەکانی عیراق

لەچاوپێکەوتنێکی لەگەڵ رۆژنامەی شەرق ئەوسەت و لەگەڵ کەناڵی ئەلعەرەبیە، سەرۆک کۆماری عیراقی فیدراڵ مام جەلال، لەبارەی دادگایی کردنی سەدام حسێن و کاتی بەڕێوەچوونی دادگاییەکە بۆچونی خۆی خستە روو.. مام جەلال بابەتی دادگاییکردنی سەرۆک کۆماری پێشووی بەستەوە بە گۆڕانکاری لە حوکمڕانی لە عیراق و کۆتایی ھاتن بەدەسەڵاتی تاکڕەویی و دیکتاتۆریی. لەوەڵامی ئەو پرسیارەدا کەپێی وترا وەک شایەتحاڵ بەشداری دەکات لەدانیشتنەکانی دادگادا؟.

مام جەلال لە وەڵامدا سەرنجی دادگاو تەواوی ماف پەروەران و یاسا ناسانی بۆلای خۆی جوڵاند. کاتێ وڵامی دایەوە بەم جۆرە: «کاتێک دادگا بانگم بکات ئامادە دەبم». ئەم دەستەواژەو رستەیە، لەمەغزایدا چەندین خوێندنەوەی نوێ لەژیانی سیاسیی، بەتایبەتی پێگەی سەرۆک کۆماری عیراق هەڵدەگرێ. چونکە ئەمە یەکەم جارە سەرۆکێک لەماوەی زیاتر لە پەنجا ساڵی رابردووی ئەم وڵاتەدا بەئاڕاستەیەک قسە بکات, کەدەرخەری ئەوەبێ هیچ بەرپرس و دەسەڵاتدارێک چیتر لەعیراقی دوای بەعس و دیکتاتۆریەتدا لەسەرووی یاساوە نابێت. سەروەریی یاسا دەبێت پارێزراو بێت و هەمووان لەبەردەم یاسادا یەکسان بن. لەنزیکترین کاردانەوەدا بۆ ئەم دەستەواژەیەی مام جەلال بەکاری هێنا. جەعفەر موسەوی سەرۆکی دەستەی داواکاری گشتی دادگاکە رایگەیاند: مانای ئەوەیە عیراق خێری بەسەردا باریوە. واتە یاسا لەسەرووی هەمووانەوەیە. هەروەها وتی: یەکەم کەسیش کەئەمەی خستە چوارچێوەی دەستەواژە راستەقینەکەیەوە، مام جەلال بوو کەسەرۆک کۆمارە. بۆ سەرۆک کۆمارێک کەهەموو تەمەنی لەخزمەت ئازادی و بەدەستهێنانی مافە زەوتکراوەکاندا بەخەرج دابێت. بەسەختترین رێگای خەباتی لەشاخ و، شیاوترین شێوازی سیاسی و دیبلۆماسی بۆ دژایەتیکردنی دیکتاتۆریەت گرتبێتە بەر، دەبێ بەو جۆرە هەڵوێست بنوێنێ.

بەتایبەتیش ئەو سەرۆکەی خۆی کەسێکی مافپەروەرەو لەڕێگای سندوقەکانی دەنگدان و هەڵبژاردنی دیموکراسیانەوە گەیشتۆتە ئەو پلەو پایە . بەدیوێکی تردا ئەگەر مام جەلال وەکو شایەتحاڵیش بەشداری دادگای بکردایە ئاسایی دەبوو, چونکە خۆی کەسێکە رێبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی شاڵاوی ئەنفالی کردوەو؛ لەنزیکەوە لەگەڵ خەڵکدا ژیاوەو هێرشی کیمیایی کراوەتە سەر. ئەگەر وەک کەسێکی ئاسایی حیساب بکرێت زەرەرمەندیش بوەو ماڵیشی وەک شایەتحاڵەکانی تر رووخێنراوە. بەدەر لەم خوێندنەوە یاساییەو ئاماژە بوون بۆ دەرکەوتن و گۆڕانی بنەڕەتی لەدیدی سەرۆکی وڵات لەقۆناغێکی نوێدا, ئەو وڵاتەی کەلە دروستکردنییەوە دوور بووە لە پیادەکرن و مەیلی چەسپاندنی بنەماکانی دیموکراسی و حوکمی قانون لەنێو دامودەزگاکانیو, پەیڕەوی کردن و رەچاوکردنی مافەکانی مرۆڤ مەسەلەیەکی جێبایەخ نەبووە. بۆیە کاتێک مام جەلال بەو هەڵوێستەوە بیروبۆچوونە راستەقینەکانی خۆی لەو بارەیەوە دەربڕی. بێگومان دەبێتە جێ سەرنجی چاودێران و بە خاڵێکی نوێ لەژیانی سیاسی عیراقدا دەژمێردرێت. ھەر واش بوو. بەتایبەتی تەنیا کەسێکیش دەرفەتی ژیان و مانەوەی نەدرابێتێ لەعیراقدا لەلایەن دەسەڵاتی بەعسەوە مام جەلال بووە. دیارە ئەمەش رادەی دیموکرایی ویستی مام جەلال و دژایەتی کردنی بۆ دیکتاتۆرییەت دەگەڕێتەوە, بۆیە رژێمەکەی سەدام حسێن ئەو ئازادیخوازەی بەمەترسی گەورە لەسەر دەسەڵاتەکەی زانیوە, لەهەمانکاتدا تواناو رێبەرایەتیکردنی ئەو کوردە خاکیە بۆ بزوتنەوەکانی گۆڕان و وەرچەرخان لایان شتێکی دیراسەکراوو چاوەڕوانکراو بووە. لەبەر ئەوەش هەر کاتێک ئەو لێبوردنە ساختەیەی ساڵانە لەبۆنەکانی بەعس و موناسەباتەکانی خۆیاندا بۆ (یاخیبوان) دەریان دەکرد. لەدوا دێڕی (عافوات) ەکانیاندا ئەو دێڕە دەنوسرا (ئەم لێبوردنە هەموو کەسێک دەگرێتەوە لەدەرەوەو ناوەوەی وڵات تەنیا جەلال تاڵەبانی نەبێت). لەپای ئەو ڕێگە نەدانەو, دواجار رێبەرایەتیکردنی خواستەکانی خەڵکی کوردستان و هەبوونی چەندین بەڵگە بەپێی ئەزموون و رووبەڕوو بونەوەی ئەو رژێمەی تاوانی ئەنفالی ئەنجامدا, ئاسایی بوو مام جەلال بچێتە بەردەم دادگا هەم وەک شایەتحاڵێکی ناو رووداوەکانی ئەنفال و هەم وەک شکایەتکارێک لەسەر ئەو ناعەدالەتیەی دەرهەق بەخودی خۆی و گەل و نەتەوەکەی کرا.

کاتێک حوکمی لەسێدارەدان بۆ سەدام حسێن دەرچوو لەسەر دۆسیەی دوجەیل. بەپێی حوکمە بەرکارەکانی یاسا لە عیراقدا دەبێت سەرۆک کۆمار واژۆی ئەو حوکمە بکات.

کە حوکمی لەسێدارەدانی سەدام سەرۆکی پێشووی عیراق دەبرێتە بەردەم سەرۆکی عیراق مام جەلال، سەرۆککۆمار ئیمزای لە سێدارەدانەکە ناکات. دیارە لەبەر دوو ھۆکار

یەکەم: مام جەلال کاتی خۆی وەک پارێزەر ئیمزای لەسەر لائیحەیەک کردوە بۆ ئەوەی سزای لەسێدارەدان ھەڵبوەشێتەوە. لەچاوپێکەوتنەکەی لەگەڵ رۆژنامەی شەرقی ئەوسەت جەخت لەو خاڵە دەكاتەوە.

دووەم: وەک جێگری سەرۆکی رێکخراوی ئینتەرناسیۆناڵی جیھانی. کە چەترو رێکخراوی سەرجەم حزب و پارتە سۆسیالدیموکراتەکانی جیھانە، گونجاو نەبوو. خۆی دەڵێ لەبەر ئەوەی من ئیشتراکیم تەحەفوز ئەکەم و ئەو ئیشە بۆ دوو جێگرەکەم بەجێدێڵم.

بەدەر لەمانە لە زەمانی شاخیشدا کە دادگای شۆڕش سزای ئیعدامی بۆ تاوانباران و خۆفرۆشان دەرکردبێت بەدەگمەن مام جەلال وەک رێبەری شۆڕش واژۆی کردوە.

لەھەمان کاتدا بۆ ئەو ساتەوەختەی کە حوکمی لەسێدارەدان بۆ سەدام دەرکرا لە شەقامەکانی عیراقدا شەڕێکی خوێناوی لەنێوان سونەو شیعە بەرپابوبو لە ژێر ناوی ئیرھاب و دەسەڵات!

مام جەلال لەم مەسەلەیەدا دور بین و ورد بوو، نەیدەویست کێشەی قوڵ و مێژوویی لەنێوان سونەو کورد دروست ببێ، لەکاتێکدا دەیزانی ئەگەر واژۆش نەکات سەدام ھەر لە سێدارو دەدرێ و شیعەکانی کاربەدەست مەبەستیان بوو رۆژێ زووتر کۆتایی بەژیانی بھێنن.

ئاکام دەرکەوت ئەو خۆ بەدورگرتنەی لە ئیمزاکردنی حوکمی لەسێدارەدانی سەدام زیاتر گەورەیی مام جەلالی دەرخست و زۆرترین ستایشی ھەڵوێستی کراو تووشی رەخنەش نەبوەوە نە لە کوردستان و نەلەعیراق و نەلەئاستی جیھانی عەرەبیش.

بەم ھەڵوێستەی وێنەی کوردی وەک گەلێکی ئاشتی خوازو بێ کینە لەدڵ زیاتر پیشاندا.

نەک ھەر بۆ سەدام حسێن، بۆ ئیعدام کردنی تارق عەزیز جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوەی عیراق لەسەردەمی سەدام، مام جەلال لە رێگەی کەناڵی فرانس ٢٤ ی فەرەنسیەوە بەمیدیاکانی جیھانی راگەیاند کە ئیمزا لەسەر حوکمی لەسێدارەدانی ناکات. وتی لەبەر ئەوەی تەمەنی لەحەفتا ساڵ تێپەڕی کردوە.

تارق عەزیر لەبەر ئەوەی مەسیحی بوو دەوڵەتی ڤاتیکان بە رەسمی داوای لە عیراق کردبوو تارق عەزیز لە سێدارە نەدرێت.

سالار مەحمود