بۆچی هونەر نەبووەتە بەشێك لە ژیانی گشتی مرۆڤی كورد؟

پۆڵەتیک پرێس

لەئێستادا مرۆڤی كورد ، لەهەموو جێگایەك ناڕازیە لەودۆخەی هەیەتی ، بێگومان ئەم دیاردەیە ، لەناو هونەرمەندانیشدا بڵاوەو پێویستی بە لێتێگەیشتن و قسەكردنی جددی هەیە ، بۆ ئەم مەبەستەش پۆڵەتیك پرێس ، لێدوانی چەند هونەرمەندێكی وەرگرتووەو بەم جۆرە وەڵامیان داوەتەوە :

كەیهان محەمەدی ( هونەرمەندی شێوەكار):
بۆ وڵامی ئەم پرسیارە دەبێت بگەڕێنەوە بۆ ئەوەی بزانین هونەر چییە؟وە بۆچی هەیە؟ هەرچەندە پێناسەگەلێكی جیاواز هەیە بەڵام لای من بەشێوەیەكی گشتی بریتییە لە دەربڕینێك لە شێوەی چێژ و جوانی لە ڕێگای جۆرەكانی وەك «شێوەكاری، شانۆ، مۆسیقا و …». كەواتە هونەر بەمەبەستی دەربڕین و چێژ و جوانی یەلە حاڵەتی دەربڕیندا، هونەر پرسگەلێكی وەها دەوروژێنرێت كە لە ڕاستیدا بۆ وتن قورس و ئەستەمن. واتە هونەر دووا قۆناغە بۆ دەربڕین. كەواتە ئەو كۆنسێپت و مەفهومانەی بە وتن دەخرێنە ڕوو ئەگەر لە بەرهەمێكی هونەری خۆی بنوێنێت، بەرهەمێكی لاواز دەبێت. كە بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەم دەربڕینە لاوازە، تەكنیكێكی باڵامان پێویستە تا ئەو بۆشاییە پڕ بكاتەوە. ئەوەی لەسەرەوە وترا بۆمان روون دەكاتەوە ئەو كەسانەی كە كاری هونەری دەكەن دەبێت ! رۆشنبیر و بیرمەند بن. ئەمە واتای ئەوە نییە كە هونەرمەند بتوانێ دەقێكی فەلسەفی یان بابەتێكی كۆمەڵایەتی و…بە ووشە دەربخات.لێرەدا باوەڕی مارتین هیدیگر بابەتەكەمان بۆ شەفاف دەكات:فەلسەفە و زانستی نوێ لە دەرخستنی نەهێنی«بوون» بێهێزن و هونەرمەند و شاعیری بە زانای ئەم نەهێنییە داناوە. ئالێرەدا گرفت لە مانای هونەر و هونەرمەند لە كوردستان دروست دەبێ ! ئایا ئەوەی دەكرێت هونەرە؟ یان چەند هونەرمەندمان هەیە؟ لە ڕاستیدا ووشەی هونەرمەند و هونەر بارێكی مەعنەوی هەیە و تەنها بە بڕوانامە و كاركردن لە میدیەمە هونەریەكان ئەو نیشانەیە وەرناگیردرێت.دەتوانین بڵێین سەرەڕای هەبوونی چەند هنەرمەندێكی ڕاستەقینە لە كوردستان بەڵام بەگشتی هونەرمەندمان كەمە و هونەر بەگشتی لاوازە. جا ئەمە هەموو بەشەكانی هونەر، بە رەخنەی هونەریشەوە دەگرێتەوە،كە بابەتێكی گرنگە لە بەرەوپێشچوونی هونەردا. بەشێكی تر لە وەڵامی پرسەكە پەیوەستە بە كۆمەڵگا و ئاستی چێژ و جوانناسی لە ناو تاك دا. هونەر لە كۆمەڵگایەك گەشە دەكات كە بەردەنگێكی تامەزرۆی زانیین و چێژی هەبێت. كە بەداخەوە خولیای زانیین و چێژمان لە ئاستێكی خواردا ماوەتەوە. شتگەلێكی نزم خولیاكانمان پڕ دەكەنەوە و نەمانتوانیوە ئەم ئاستە تێپەڕێنیین. ئەمانە ئەو پێداویستییانەن كە هونەر پێویستیەتی جا ئەمە كە هونەر نەبووەتە بەشێك لە ژیانی مرۆڤی كورد واتای ئەوەیەكە پێداویستی هونەر لامان بوونی نییە، یان كەمە. هەر وەك چۆن لە قەبیلەیەكی دوور لە شارستانییەت ، نەبوونی كارەبا كێشە دروست ناكات ، چونكە تەلەفیزیۆن و كارگەیەك بوونی نییە تا هەست بە پێویستی كارەبا بكرێت.

 نیهاد جامی ( نووسەرو هونەرمەندی شانۆ):
پەیوەندی نێوان هونەر و كۆمەڵگا بابەتێكی كۆمەڵناسیە، ئەوە گەڕانەوەیە بۆ تێگەیشتن لەپەیوەندیی كولتووریی كۆمەڵگا، كاتێك ڕووبەروی ئەو پرسیارە دەبینەوە كەوا “بۆچی هونەر نابێتە بەشێك لەژیانی گشتی مرۆڤی كوردیی؟” لەڕاستیدا پێویستە بەر لەوەی لەسەر ئەو پرسیارە بووەستی لەو زەمینە كولتووریەی كوردیی خۆی تێبگەین، كە كورد لەكوێی ئاست و قۆناغەكانی ژیانە؟ مرۆڤی كوردیی مرۆڤگەلێكە كێشەی شوناسی كۆمەڵایەتی هەیە، ئەو مرۆڤە شەر دەكات بۆ ئامادەبوون ، هونەر و ئەدەب بۆ ئەو ئیشكردن نیە لەناو كولتوور، هێندەی ئامرازێكە بۆ كێشەی شوناس، كاتێك كەوتە بەردەم شوناس بۆی گرنگ نیە هونەر و ئەدەب لەكوێی ژیانی ئەو دایە، هەڵبەت وتمان بەردەم شوناس نەك وتبمان لەناو شوناس، بۆ ئەوەی خۆمان فریوو نەدەین كە ئێمە لەناو شوناسێكی كوردییداین، نەخێر ئێمە كەوتینە بەردەم شوناس و هێزی سیاسی و دینی ویستیان بڕوامان پێبێنن كە ئێمە لەناو شوناسداین، لێرەوە هونەر گومان دەخاتە ناو ئەو شوناسە ، كاتێك گومانی خستە ڕوو، ئیدی كۆمەڵگاش پێشوازی ناكات، لێرەدا كێشەكە لەو گوتارەیە كە هەمیشە دەیەوێت بڕوا بەخۆی بێنێت كەبوونی هەیە، بەڵام ئەو دەمەی گومان دێت ئیدی كۆمەڵگا دەیەوێت ئەو هونەرە وەك بەها نەبینێت، ئەو گەشبینە درۆزنانەی دوای تراژیدیای ئەنفال و هەڵەبجە ناتوانێت دڵنیات بكاتەوە بۆ ئەوەی قسە لەناو ئومێد ودڵنیایی شوناس بكات.

كاتێك نمایشی شانۆیی هەوڵی نیشاندانی وێنە مۆزەخانەییەكانی رابردووی نەدا، خێرا تۆمەتی ئەوەی پێ دەبەخشرێت كە ئەو شانۆیە دوورە لە واقعی كۆمەڵگای كوردیی ، وەك ئەوەی واقعی كوردیی بوونێك بێت نەیەتە ناو گرفتە هاوچەرخەكانیی مرۆڤی ئەو سەردەمە، ئەوە لەو ڕووەی كە گوتاری كۆمەلایەتی لەو شوێنەی حزب و مزگەوت و پەرلەمان نوێنەرایەتی دەكەن ، لەلایەكیتریشدا شانۆكاری كورد كاتێك پێویست دەكات بونیادی كۆمەڵایەتی بخوێنێتەوە، نایەت ئیش لەسەر چۆنیەتی هەڵبژاردنی تێكست بكات، هێندەی سەرسامبوونی خۆی بۆ تێكست دەبنە هۆكار بۆ نمایش كردنی، بۆ ئەوەی دیدی خۆی بسەپێنێت لەڕێی كردەی دەرهێنانەوە ئەو كارە ئەنجام نادات، هێندەی بڕینی بەشێكی زۆری تێكست كەوات لێ دێت جومگە و پێكهاتە درامیەكانی تێكست نەناسیتەوە، لێرەوە كارێكی هونەری بەرجەستە دەكات، كە وەك گوتارێكی جوانیناسی دەیخاتە ڕوو كە بارگاوی كراوە بە هەڵچوونی ساتەوەختی ژیانی ڕۆژانە، بەبێ ئەوەی لەودیو جوانیەوە بیركردنەوە بخاتە ئاستی گومانەوە.

 خەرمان هیرانی ( هونەرمەندی سینەما و دراماو شانۆ ) :
ئەگەر وەڵامێكی دروست بۆ ئەم پرسیارانە هەبێت و یەكێ توانای وەڵامدانەوەیانی هەبێت، ئەوا بێگومان هەموو كێشەكەی چارەسەر كردووە. وەڵامی پرسیاری گشتگیری ئاوا، دەیان و سەدان توێژینەوە و بەدواداچوونی دەوێت. توێژینەوەی وا كە دەست ببات بۆ هەموو ڕەهەندەكانی ئەو كێشەیە و لە ستروكتوری جڤاتی، ئایینی، سیاسی و مێژوویی بكۆڵێتەوە.
هونەر پانتاییەكی فرە مەزنە و سەدان بەش و ڕێچكەی لێدەبێتەوە. ئەگەر پرسیارەكان بەرتەسك كرابانەوە بۆ بەشێكی هونەر یان دیاردەیەكی هونەری، ئەگەری وەڵامدانەوەیان كەمێك ئاسانتر دەبوو. بە ڕای متەوازعی من، هونەر بەشێكە لە ژیانی مرۆڤی كورد، داخۆ گۆرانی و هەڵپەڕكێ بەشێك نین لە ژیانی مرۆی كورد؟ لەناو هەناوی هەموو تاكێكی كورددا هونەر بە شێوە خۆڕسكەكەی وەك كانی قوڵپ دەدات. مێژووی كوردان لە غیابی نووسین و چاپدا، بە بەیت و بالۆرە و داستانی دەنكبێژان تۆمار كراوە، لێ پرسیار ئەوەیە داخۆ ئەو هونەرە پەرەی پێدراوە؟ ئەگەرەكان لەئارادا بوون بۆ گەشە و باڵاكردنی بۆ ئاستی مەزنتر؟ داخۆ چەند ساڵ لەسەریەك وڵاتی كوردان لە ئاشتی و ئارامیدا ماوەتەوە؟ داخۆ چەند ئینستیتیوتی هونەری جیددی و گەورە لە وڵاتدا هەبوون و هەن؟ داخۆ دەرچووی ئەو ئینستیتیوەكان دوای تەواوبوونی خوێندن جگە لە كەناڵی حیزبی(تازە ئەگەر بەختیان یار بێت و كەس بناسن) كوێیان هەبووە كاری تێدا بكەن؟ ئایا جگە لە بەندبێژانی گەعدەی خوپێداوان، كێ نانی دەستی هونەرەكەی دەخوات؟ئەمانە و سەدان پرسیاری تریش.

 زۆزك قەرەداخی (هونەرمەندی موزیسیان ) :
هونەر ئەگەرچی پێداویستی هەموو ساتەكانی ژیانە، فرە ڕەهەندە، زۆر لایەن لەخۆدەگرێت بۆ بوون بە كلتور و پێداویستی ژیانی ڕۆژانە، زۆر جاران باس لە هۆكاری سیاسی و ناوچەیی كراوە، زۆرینەی ڕاست و دروستن،، بەڵام زۆرێك لەو گرفتە سیاسی، ئابووریی و ناوچەییە لە لای ووڵاتانی دراوسێ و ئەوانی دیكە هەمیشە بوونی هەبووە، وەك چۆن دەگوترێت هەموو كارێك لە هەنگاوێكەوە یان لە هاوڵی تاكە كەسێكەوە سەرچاوە دەگرێت، پێویستە ئەو تاكە كەسە یان هەنگاوی یەكەم كاریگەریی و هاندان بڵاوبكاتەوە و كاری گەری بۆ كەسی دووەم و هەنگاوی دووەم دروست بكات، بەوەی هونەر لای چینی هونەرمەندان ببێتە خەم و پێویستی، ئەگەرچی خاڵێكی گرنگە كە پێویستە هونەرمەند بە پیشەكەی ژیانێكی شایستەی بۆ فەراهەم ببێت، لە سایەی هونەرێكی بەر و پڕ لە كاریگەریی، نزیكایەتی هونەرەكەی لە ئاستی جەماوەری ئاسایی كە نێوەندێكی فرەیان نەبێت بەو ئومێدەی ئاستی بیسەر و بینەری ئارەزوومەند بەرز بكەینەوە، لێرەدا كاتێك باس لە حكومەت و رێكخراوی هونەری دەكەین ئەركی بەجێگەیاندنی ئەو هونەرەیان دەكەوێتە ئەستۆ،، زۆرێك لە كار و پڕۆژەی هونەریی هەن، بەهیچ جۆرێك نابنەبزنز، بەڵام پێویستی حەتمی و بنچینەیی كلتوری ووڵات و نەتەوەكەیە و ئەركێكی سەرەكی دەسەڵاتی حكومیە كە دەبێت بە بەرداوامی سەرمایەی بۆ دابین بكات، وەك: پەیكەرێكی مێژوویی بەردەوام دەبێت نۆژەن بكرێتەوە، هەروەك چۆن لە ئەوروپادا دەیبینین پەیكەری چەندین سەدە لە گۆڕەپان و شەقامەكاندا بە تازەیی ماونەتەوە، یاخود بە بەردەوامی بەرهەمەكانی بێتهۆڤن، مۆزارت، ئەلبێرت كامۆ، ئەڕستۆ، ئەنشتاین، تیسپیس، … بەردەستن و لەسەرجەم كتێبخانە و جێگا جیاوازەكان دەیبینین، ئەمە هۆكارێكی سەرەكیە بۆ ئەوەی ببێتە ژیانی ڕۆژانەی خەڵكی، كاتێك دەبینرێت هونەرە جدی و كلتۆرە بە پێزەكان بەردەوام گرنگیان پێدەدرێت، ئاڕاستەی خەڵكی و هونەرمەندی نەوەی نوێ گۆڕانكاریی بەسەردا دێت و شەرمەندە دەبن بە پێشكەش كردنی هونەرێكی لاواز، كاتێك هونەرێكی لاواز گرنگی دارایی و مەغنەوی پێدەدرێت، دەبێتە كلتوری نەوەی نوێ و بە شێوەیەكی گشتی گۆش دەبن لەسەر ئەوەی كە هونەر بریتیە لەو جۆرە خراپە و دواتر بە پێوەری ماددی هونەری بێ بنەما پێشكەش دەكات، بەداخەوە لە كوردستاندا هەمیشە بەرهەمە لاوەكیەكان گرنگی تەواویان پێدراوە و بۆتە كلتوریی كۆمەڵایەتی زۆرێك لە مروڤی كوردیی، هەروەك چۆن لە ژیانی ڕۆژانەماندا كارە لاوەكیەكان پێش كارە سەرەكی و گرنگەكان بەئەنجام دەگەیانین، لەپێناو مانەوەی ناوچەی ئارامیی لە ژیانی ڕۆژانەماندا، زیانێكی گەورە و بەردەوام دەدات، هونەر بە بێ گۆڕانكاریی و داهێنان دوبارە دەكەینەوە، جل وبەرگمان هەمیشە یەك جۆر و یەك ڕەنگە، سیستەمی خۆراكمان هەمیشە نەگۆڕە، ترسنۆكین لە گۆڕانكاریی كۆمەڵایەتی و هونەرییدا، كەلێنی هونەریی بە داهێنان و خەمی لایەنە دەستلێنەدراوەكانی هونەرەجوانەكان پردەبێتەوە.

بەیان زەریفی (ئەكتەری شانۆو دراماو سینەماو بواری منداڵان ) 

تابارودۆخی كورد پارچە پارچە بێت و كەسانی مافیا حكوم بكەن ناتوانین هونەرێكی زیندووكاریگەر دروست بكەین.

چی بكرێت بۆئەوەی هونەرێكی زیندووكاریگەر لەكوردستان دروست بێت ؟

زۆزك قەرەداخی :
هونەر لە ژوور و ماڵی هونەرمەندەكانەوە دروست دەبێت، بنكە و تیپ و ستۆدیۆی تازە دروستی ناكات،خونی میللەتێك لە داهێنانی تاكە كەسیاوە سەرچاوە دەگرێت بۆ كۆمەڵ و كۆمەڵگا، كۆمەڵگای كوردیی پێویستی بەوەیە كاری هونەریی وەك ڕێنمایی تەندروستی تیا بڵاوكەینەوەم وەك چۆن دایك و باوك منداڵەكانیان فێری ئەوە دەكەن زۆر خواردنی شیرینی خراپە و ئەمە زیانەكانێتی و لەبری زۆر شیرینی خواردن ئاشنای دەكەن بە ڤیتامین و میوە و سەوزە، ئێمەش وەك هونەرمەند پێوەیستە و بەشێكی گرنگە لە ئەركەكانمان كە خەڵكانی ئاسایی هۆشیار بكەینەوە، لە وابەستە بوون بە هونەرێكی خراپی ڕۆژانە و لەبەرامبەردا پێویستە جوانترینیان پیبناسێنین، ئەمەش بە بڵانێكی گونجاو دەبێت هەنگاو بە هەنگاو، بۆنمونە، من دەمەوێت گوێگرێك ئاشنابكەم بە مۆزیكی سیمفۆنیا، هەڵبەتە بۆ چێژ وەرگرتن لەوە پێویستی بە ڕۆشنبیریی هەیە، پێویستە لەسەر من كە سەرەتا بەرهەمێكی دور و درێژ نەخەمەبەردەستی و زیاتر پچڕان دروست بكەم، لەبری نەو سەعات بەرهەمێكی ٣ خولەكیی سیمفۆنی سادە و ساكاریی پێ ئاشنا دەكەم،، كورتە فیلمێكی كۆمەڵایەتی، دواتر بەرەو شاكسپیر و برێخت، هۆنراوەیەكی كلاسیك كە ووشەكانی نزیكایەتی هەبێت لە دنیای تێگەیشتن و ئارەزووەكانیەوە پاشان هۆنراوەیەكی مۆدێرن،، دواتر كاسانی ئاسایی و ئارەزوومەندی ئەدەب و هونەر سەپۆرتی هونەرێكی خراپی ڕۆژانە ناكەن، لەبری دانیشتنی شەوانە گوێچكەی پێویستی بە كۆنسێرتێكی ناو هۆڵە، لەبری دراما بێ سەرەو بەرەكان پێویستی بە شانۆگەریەكی زیندوە، فیلمی بەهێز دەناسێتەوە، تاڕادەیەكیش ئەمە ئەركی وەزارەتی ڕۆشنبیریە كە بەم ڕێگەیە و چەندین بیرۆكەی دیكە كۆمەڵگا هۆشیار بكاتەوە و هونەر بكاتە كلتۆر و پێداویستی ژیانی ڕۆژانە، نەك وەك ئەوەی هەیە، جەنگ ڕووبدات هونەر نامێنێت، پەتا بڵاوبێتەوە هونەر دەوەستێت، بەڵام گەعدە و ئاهەنگی شەوانە ناوەستێت، هەڵبەتە وەك لەسەرەتاشدا ئاماژەم پێدا بۆ جێبەجێ كردنی كاری جدی ئەركی حكومەتە مەسرەفی بكێشێت لە پێناوی بەدەست هێنانی سەرمایەی كلتوریی، بە مەبەستی ببونی بە پێداویستی ژیانی ڕۆژانە، هەندێك بڕیاری سادە و ساكار هەن كە زۆر گرنگی درێژخایەنیان هەیە،، بە نمونە، بكرێتە بڕیارێكی فەرمی، دەرچوی ئامادەیی بۆ قبوڵكردنی لە پەیمانگا یان كۆلێجێك ئەكێك لە هونەرەكانی لە خولی هاویناندا خوێندبێت، ئامێرێكی مۆزیك بە زانستی بزانێت، یان خولی وەرزشی خوێندبێت،، وەك چۆن لە ئێستادا هەندێك مەرج بۆ جێگەی جۆراو جۆر ئەوەیە كە دەبێت زمانی ئینگلیزی بزانێت، یان خولی كۆمپیوتەری بینیبێت، …. بكرێتە مەرجێك بە پێی ئارەزووی فێرخوازەكە، ئەمە بەشێكی بچوكە لە پلانی پێشخستنی هونەر وەك پێداویستی ژیانی ڕۆژانە.

كەیهان محەمەدی:
بۆ ئەوەی هونەرێكی كاریگەر و زیندوومان هەبێت پێویستمان بەوەیە كە خۆراكەكانی دەستەبەر بكەین. گرنگترین پێویستییەكانی ئەمانەن : ١- هونەرمەند ٢- پەروەردە ٣- دەستەبەركردنی باروودۆخی بیركردنەوە
لە ڕاستیدا هونەر چەند پەیوەستە بەجوانی و چێژەوە ئەوەندە بە فكر و بیرەوە بەستراوەتەوە. بەداخەوە ئاستی بیركردنەوەمان لە خوارەوەیە و ئەمەش هۆكارگەلێكی وەك: سیاسی، كۆمەڵایەتی، ئابووری و… هەیە. بۆ بەرزكردنەوەی ئەم ئاستە كە بنچینەیە بۆ بەرەوپێشچوونی هونەر هەر یەك لەو كایانە ڕۆڵی سەرەكییان هەیە و بە تایبەت دەبێت سیستەمی پەروەردە لە خوێندنگەكانمان زۆر زیاتر بایەخ بە بابەتی فكری و هونەری و تەنانەت وانە پیشەییەكان كە ڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر تەكنیك و حەزی هونەری هەیە؛ بدرێت. لەم هەنگاوەدا ئەركی هونەرمەند گرانتر دەبێت و بەقەوڵی كاندینێسكی، هونەرمەند دەبێت لەبەرز كردنەوەی ئاستی رۆحی كۆمەڵگا دەستی هەبێت و بەرەو باڵای ببات. خۆی لەخۆیدا بەرەوپێشچوونی ئەم بەش و بابەتانە و هەبوونی هونەرمەند بەستێنێك دێنێتە پێشەوە كە بیركردنەوەكانی مرۆڤی كورد بەرەو ئاستێكی بەرز هەنگاو بنێت و بەدڵنییاییەوە لە وەها بارودۆخێكدایە كە هونەر گیان دەگرێت و كاریگەری دەبێت.

 بەیان زەریفی :
هەوڵدان هەیە بیرۆكەی جوان هەیە بەلام بەداخەوە …. كاری هونەریش بەكۆمەڵ ئەكرێت هەریەك بەشی خۆی كێشەو مەعاناتی خۆی هەیە و …. پاشان تۆ كارێك ئەكەیت خەونەكانت ئەسەلمێنیت ئەی دوای كێ بۆت بلاو دەكاتەوە راگەیاندنەكان حیزبیە حكومەت حزبیە سنورەكان حزبیە هەموو شوێنێك حزب بالا دەستە … هونەربكرێت بە حزبی ئەوە تاوانە كەواتە ئێمە هەر راوەستاوین هیچ شتێك ناكرێیت ….. زۆر شتی تریش…………..

 نیهاد جامی :
ئەو دەمەی لەو تێگەیشتنەوە رووبەرووی ئەو پرسیارە دەبینەوە “چی بكرێت بۆ ئەوەی هونەرێكی زیندوو كاریگەر لەكوردستان درووست بێت؟” لەڕاستیدا ئەو پرسیارە دیسان پەیوەندیی بە كۆمەڵناسی و مەعریفەی شانۆكارەوە هەیە، ئاخۆ شانۆكاری كوردە بۆ ئەوەی ڕاستەوخۆ شانۆكەی وێنەیەكی زیندووی دنیای كوردیی و كۆمەڵگاكەی بێت، هیچ ئاشنایەتیەكی بە كۆمەلناسی و كۆمەڵناسی مەعریفەوە هەیە؟ گەر نیەتی ئەو شانۆكارە چۆن دەتوانێت دیدی كۆمەڵناسی شانۆ لەناو كردەی دەرهێنان و نمایش بەرجەستە بكات، دەزانم یەك لەشكر نەخوێندەوارمان هەیە بەناوی شانۆكار ئارەزوو دەكەن شانۆ وەك ئەوە بێت كە ئەوان چێژی باویان پێ خوڵقاندووە، بۆیە ئەوانە دژی كتێبن و تەنیا سۆفستاییەكن قسە دەكەن و هیچیتر ئەوسا دەڵێن “شانۆ چ پێویستی بە كۆمەلناسیە؟” لەبەرامبەر ئەو نەزانینە گەورەیەدا دەتوانین بڵێین بۆ ئێوە هیچ پەیوەندی نیە هەروا بۆ خۆتان شانۆ بكەن و تێكست نیوەبكەن و لەپشت ناوی نوسەرەكانەوە دیدێكی ناتەواو ببەخشن و سەرەنجامیش قسە لەتازەگەری بكەن، بەڵام ئەوان ناتوانن نوێنەرایەتی تازەگەریش بكەن، هێندەی لەناو وەهمی تازەگەریدان، هەڵبەت قسەی من لەسەر پرسیارەكەی ئێوەیە بۆ ئەوەی بزانین چۆن دەتوانین پەیوەندیی لەنێوان شانۆ و كۆمەڵگا بخوڵقێنین، پەیوەندیەك كۆمەڵگا شانۆ بە بەشێك لەخۆی بزانێت، و شانۆكاریش لەوە تێبگات بۆ شانۆ دەكات، ئەوەش بۆ خۆی بە كولتووركردنی شانۆیە لەكۆمەڵگا بەبێ بوونی ناوەندی شانۆیی تایبەت و نێوەندی توێژینەوەی شانۆیی سەختە بە ئەنجام بگەیەنرێت.

خەرمان هیرانی :
تاك بەدوای كەمترین ئاستی پێداویستی ڕۆژانەوەیە، پێداویستییە سەرەتاییەكانی وەك خواردن، ئاو، ئازادی، جێگا، ژیانی جێگیر و پڕ كەرامەت، كاتێك ئەمانە لە ئاستە نۆرماڵەكەیان فەراهەم بوون، ئیدی تاك بەدوای پڕكردنەوەی پێداویستییە كلتوورییەكاندا دەبێت. لە غیابی ئەوانەشدا، ئەستەمە ئەم پرسیارانە وەڵام بدرێنەوە.