هەڵبژاردنێکی خۆرهەڵاتیانە لە تورکیا

ئەوەی بۆ یەکجار ئەستەنبوڵ (پایتەختی دیموکراسی!) و ئەنقەرە (پایتەختی سیاسی)ی تورکیای بینیبێت، تێدەگات هێشتا ئەم وڵاتە روو لە خۆرهەڵاتە و ئامادەیی تەواوی نەکردووە بۆئەوەی روو لە خۆرئاوا بکات، ئەم وڵاتە بەمێژووی خۆی، (لە ئەتاتورکەوە تا ئەردۆغان ــ مەنال لوتفی)!، زیاتر مەیلێکی خۆرهەڵاتیانەی هەیە، تەنانەت سەرەڕای بوونی تورکیا لەهەندێک رێکخراو و لوتکەی جیهانیدا، بەڵام تورکیا ئەوەندەی لەخۆرهەڵاتدا دەبینرێت هێندە لە خۆرئاوادا نابینرێت، دیدی تاکی تورکی زیاتر خۆرهەڵاتیانەیە نەک خۆرئاوایی، یان راستترە بڵێم هەرگیز تاکی تورکی ناتوانێت دژایەتی خۆی بۆ بوونی پێکهاتەیەکی دیکەی وەک کورد لەخاکەکەیدا تێبپەڕێنێت.

هیچ شتێک لە تورکیادا بەتەواوی خۆرئاوایی نییە، بە هوتافیش دەیانەوێت بڵێن ئەوان خۆرهەڵاتی نین، هەڵگەڕانەوە لە خۆرهەڵات و رووکردن لە خۆرئاوا، کە دروشمی ئۆپۆزیسیۆنە، تا چرکەساتی هەڵبژاردن و دەنگدان تەنها دروشمە و هیچی دیکە، ئەگەر کلیچدارئۆغڵۆ براوەش بێت، قورسە بتوانێت وڵاتێک بە زوویی بە مێژوویەک و بەرژەوەندیی و جیۆسیاسیشەوە بەئاراستەی خۆرئاوا بگۆڕێت، چونکە نەخشەی ئەم وڵاتە لە بنەڕەتدا خۆرهەڵاتییە، ئەم نەخشەیە ناکرێت بە خۆرئاوایی، گەرچی رەنگە لەشێوەدا کەمەکێک مەیلی بەلای خۆرئاوادا چوبێت و هەندێک شەڕ و داگیرکاریشی روو لە وڵاتانی دەروازەی خۆرئاوا بووبێت، بەڵام دوو نمونەی روون هەیە کە تورکیا بۆخۆی مەیلی ئەم خۆرهەڵاتبوونەی هەیە:

یەکەم: زمان

ئەو کەسانەی لەبناغەی زمانی تورکی شێکی کەم دەزانن، شاهیدن لەسەر ئەوەی کە زمانی عەرەبی رەگێکی زۆر قوڵی لە ناو زمانی تورکیدایە و زمانی عەرەبی بەهای بەم زمانە داوە، تەنانەت بناغەی زمانەکەیان لەکتێبێکی نووسەری ئیسرائیلی داڤید لومڵێ وەرگیراوە کە ساڵی 1756 نووسیویەتی.

دووەم: خاک

پرسی خاک بۆ تورکیا یەکێکە لەو پێداگریانەی کە تورکەکان دەستبەرداری نابن، چەندە لەگەڵ یۆناندا شەڕی قوبرسی کردبێت و بەشێکی بردبێت، هێندەش لەعیراقدا شەڕی کەرکوک و موسڵی کردووە، جیاوازی نێوان یۆنان و عیراقیش ئەوەیە کە تورکەکان خاکەکانی خۆرهەڵات و عیراقیان لە ئەدەبیاتی خۆیاندا ناوناوە (خاکی دوور) و پێیانوایە هەر بەدەستی دەهێننەوە.

وەک چۆن هەڵبژاردنەکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست شتێکی گەورە لە سیاسەت و بەرژەوەندی و ستراتیژی وڵاتان ناگۆڕێت، بەهەمانشێوە هەڵبژاردنی سێ رۆژی داهاتووی تورکیا (14ی ئایار) تەواو خۆرهەڵاتییە و هیچ لە ستراتیژی تورکیا بۆ کشانەوە لە خۆرهەڵات ناگۆڕێت.

بەمانایەکی دیکه ئەم هەڵبژاردنە هەڵبژاردنێکی خۆرهەڵاتی دەبێت چونکە: لەلایەک تورکیا لە کەشوهەوا خۆرهەڵاتییەکەدا دەهێڵێتەوە بەتەواوی جوڵە و ئەو فرتوفێڵانەوە لە هەڵبژاردنی وڵاتانی خۆرهەڵاتدا دەکرێت بەبەکارهێنانی هێزی سەربازیشەوە، لەلایەکی دیکەشەوە مەیلی تورکیا بەرەو رووداوەکانی خۆرهەڵات و چاوچنۆکی تورکیا بۆ خۆرهەڵات ناگۆڕێت و بەردەوام دەبێت.

خۆرئاواییبوون بە گۆڕینی سەرۆک و هەڵبژاردن نابێت، بەڵکو بەدروستبوونی کەشێکی خۆرئاواییانەیە بۆ ئازادی تاک و یەکسانی ماف بۆ گەلانی تورکیا بە کوردیشەوە، خۆرئاواییبوون واتا جێبەجێکردنی تەواوی ئەو داوایانەی کە یەکێتی ئەوروپا لەتورکیای هەیە، ئەمەش قورسە و بە یەک کەس ناکرێت.

ئازاد ئیبراهیم ئەحمەد