مام لە شام

چاندار: خۆشحاڵبووم كە چاوم بە مام جەلال دەكەوێت

دوای گەڕانەوەی بۆ شام لە 1972دا، مام جەلال بەردەوام لە هاتوچۆدا بوو لەنێوان شام و قاهیرە و بەیروتدا، تا كاتی گەڕانەوەشی بۆ كوردستانی عیراق لە 1977دا، بۆ سەركردایەتیكردنی شۆڕشی نوێی گەلەكەی لە 1976دا، ئەو سێ پایتەختە گۆڕەپانی سەرەكی بوون كە مام جەلال خەباتی دیپلۆماسی قورسی تێدا كرد بە مەبەستی ناساندنی مەسەلەی نەتەوەكەی و كاراكردنی رۆڵی سیاسیی خۆی لە ناو نێوەندی عەرەبی و دروستكردنی كەسایەتییە كاریزمییەكەی، كە هەندێك كەم ببۆوە بەهۆی لێكترازانی ناو پارتی دیموكراتی كوردستان.

بۆیە مام جەلال توانی كەمە كەمە رۆڵی سیاسیی خۆی بەدەستبهێنێتەوە و پەیوەندییەكانی لەناو نێوەندی عەرەبیدا بەهێزتر و فراوانتر بكاتەوە،  لە ساڵانی 1972 – 1977، كە ئەو لەو پایتەختانەی بە دڵی جیهانی عەرەبی هەژمار دەكرێن بەسەربرد، چانسێكی مێژویی بوو بۆ مام جەلال بۆ پەیوەندیگرتن لەگەڵ هێزە چەپەكانی ناوچەكە و سەركردەكانیان، دیاریشە دیداری لەگەڵ جەنگیز چانداری خەباتگێڕی پێشكەوتنخوازی توركیا، چانسێكی مێژوویی بوو، مام جەلالی گەیاند بە تۆرگۆت ئۆزالی سەرۆك كۆماری توركیا، كە لەگەڵیدا كاری كرد بۆ وەدیهێنانی ئاشتی لە نێوان ئۆزال و عەبدوڵڵا ئۆجەلانی سەرۆكی پارتی كرێكارانی كوردستان و دواتر راگەیاندنی یەكەمین ئاگربەستی مێژوویی لە نێوانیان دا لە 16/3/1993.

كودەتا سەربازییەكەی  1971ی توركیا

چاندار ئەوكات گەنجێك بوو لە سەرەتای تەمەنیدا، كاتێ‌ سنوورەكانی بەنهێنی بڕی لە توركیاوە بۆ سوریا، لەترسی راوەدونان و گرتن و زیندانی، دوای كودەتا سەربازییەكەی 12/3/1971، چاندار لەشام بوو بەیەكێك لە سەركردەكانی بیروڕا و ستوون نووسێكی بەتوانای رۆژنامە و گۆڤارە ناودارەكانی وەكو نیویۆرك تایمز ناسرابوو، ساڵانێك دواتریش بوو بە راوێژكاری سیاسیی تۆرگۆت ئۆزال و رەجەب تەیب ئەردۆغانیش.

چاندار لە ماوەی كاری خۆشیدا، بەردەوام پاڵپشتێكی بەهێزی گەلانی سەركوتكراو بوو بەتایبەتی گەلی كورد، ئەمە جگە لەوەی دژی رژێمە دیكتاتۆرەكان بوو لەپێش هەموویانەوە رژێمی سەدام حسێن، بۆیە دیداری لەگەڵ مام جەلال-دا چانسێكی مێژووییش بوو بۆ ئەو، كە بووە هۆی گۆڕان لە رێڕەوی ژیانیدا، لەو رووەوە چاندار لە كتێبەكەی خۆی «شەمەندۆفێری میزۆبۆتامیا»دا دەڵێت: كوردەكانی سوریا لە شاری بەیروت بە مام جەلال-ی سەركردەی كوردی عیراقیان ناساندم، كە دواتر بوو بە یەكەم سەرۆك كۆماری هەڵبژێردراوی عیراقیش، منیش ئەو سەركردە كوردەم بە تۆرگۆت ئۆزالی سەرۆك كۆماری توركیا ناساند، ئەنقەرەش بۆی دەركەوت كە ناتوانێت سنوورەكان پێشێل بكات و بە رووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیشدا بكرێتەوە بێ چارەسەركردنی مەسەلەی كورد».

دۆزێكی گرنگ و رەوا

چاندار بەمجۆرە دەڕوانێتە پەیوەندییەكەی لەگەڵ مام جەلال-دا، كە دۆزی كورد چەقی ئەو پەیوەندییەی نێوانیان بوو، بە روئیای چاندار پێویستە مەسەلەی كورد چارەسەر بكرێت نەك لەبەرئەوەی مەسەلەیەكی گرنگ و رەوایە، بەڵكو لەبەرئەوەی دەروازەیەكی سەرەكییە و توركیا ناتوانێت لەو پەراوێزییە توندەی تێیدایە دەرچێت و بە رووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا بكرێتەوە بەبێ چارەسەركردنی ئەو مەسەلەیە،  چاندار زۆر بەوردیش كلیلی ئاڵتوونی كردنەوەی ئەو دەروازەیەی دیاریكردووە و روونیكردۆتەوە كە ئەو كلیلە مام جەلالە، كە چاندار یەكەمجار لە شاری بەیروت لەرێگەی عەبدولحەمید دەروێشی هاوڕێی هاوبەشی هەردووكیانەوە ناسیوێتی، ئەو چانسە مێژووییە كە چاندار لە كتێبی «شەمەندۆفێری میزۆبۆتامیا» باسی لێوەكردووە كە رۆڵی هەبووە لە گۆڕانی رێڕەوی ژیانی لە رووی سیاسیی و راگەیاندنەوە.

مام جەلال لە بەیروت

لەكاتی مانەوەی مام جەلال لە بەیروت، هەریەك لە عەبدولحەمید دەروێش و چەنگیز چانداریش لەوێ بوون، بۆیە دەروێش پێشنیازی دیداری مام جەلال بۆ چاندار دەكات و پێی دەڵێت ئەگەر پێی خۆش بێت، پێكەوە نانی بەیانی بخۆن لەگەڵ مام جەلال-دا، چاندار لەو بارەیەوە لە كتێبی «شەمەندۆفێری میزۆبۆتامیا»دا دەڵێت: «دانی پێدا دەنێم، كە زۆر دڵخۆش بووم بە بیستنی ئەم پێشنیازە و بەناسینی كەسایەتییەكی ناودار لە جیهان و نانخواردنی بەیانیان لەگەڵیدا»،   بۆیە عەبدولحمید دەروێش لە سەرەتاكانی مانگی نیسانی 1973دا چاندار دەبات بۆ ماڵی مام جەلال كە لە نزیك گۆڕەپانی حەمڕای بەیروتەوە دەبێت، دوای چوونە ژوورەوەیان چاندار چاوی بە پیاوێكی باڵابەرزی سمێل گەورە دەكەوێت، كە بێدەنگ و بەویقارەوە دانیشتووە، وادەزانێت ئەوە مام جەلال-ە، لەو كاتەدا كەسێكی تر زوو زوو لێی دەپرسی چۆن حەز دەكات هێلكەی بۆ ئامادە بكات، بەڵام چاندار دەیەوێ ئەو پیاوە باڵا بەرزەی بە تەنیشتییەوە دانیشتووە بناسێت كە بە مام جەلالی دەزانێ، بۆ ئەوەی رزگاریشی بێت لە ئیلحاحی «خزمەتكارەكە!» چاندار دەڵێت بەم شێوازە حەزم لە هێلكەیە،  دوای ئەوەی پیاوەكە كە چاندار بە خزمەتكاری دەزانێت دەچێتەوە بۆ مەتبەخ، چاندار

دەست رادەكێشێت بۆ سڵاوكردن لە پیاوە شیكپۆشەكەی تەنیشتی و بە عەرەبی قسەی لەگەڵ دەكات، بەڵام ئەو گوێی پێنادات، تەنانەت دەستیش نابات وەڵامی سڵاوەكەی چاندار بداتەوە، دوای ئامادەبوونی خوانی بەیانیش، چاندار داوا لەو پیاوەی تەنیشتی دەكات كە بە مام جەلال-ی تێگەیشتووە بێت و  نانی لەگەڵدا بخوات، بەڵام ئەو هیچ جووڵەیەك ناكات و لەگەڵیدا ناچێت، بۆیە چاندار لەخۆی دەپرسێت باشە ئەو داوەت نەكراوە لەگەڵ مام جەلال نانبخوات؟ ئەی بۆچی لەگەڵیدا نایەت بۆ سەر خوانەكە؟ دواتر بۆی دەردەكەوێت ئەو كەسەی خواردنی بۆ ئامادەدەكرد و بە ئینگلیزی قسەی لەگەڵدا دەكرد كە ئەم بە خزمەتكاری زانیوە، خودی سەركردەی كورد جەلال تاڵەبانییە.

بۆیە چاندار دەپرسێت: ئەی ئەو پیاوەی لەسەر كورسییەكە دانیشتووە كێیە؟ مام جەلال پێی دەڵێت: ئەوە پاسەوانەكەمە و عەرەبی و ئینگلیزی نازانێت و تەنها بە كوردی قسە دەكات، ئەم رووداوە خۆشە  مام جەلال بەردەوام بۆ میوانەكانی دەگێڕایەوە لە دانیشتنە تایبەتەكانی لەگەڵیاندا وەكو نوكتە، بەڵام خودی رووداوەكەش گوزارشتە لەسەر رۆحی مرۆییانە  و خۆش مەشرەبی مام جەلال و  تەنها ئەگەر خۆشی بابەتی نوكتەكە بوایە، وەكو خالید قشتینیش لە بابەتێكیدا لەو رووەوە بەناونیشانی «كاتێك كورد نوكتە دەكات»، كە لەرۆژنامەی شەرقولئەوسەت بڵاوكراوەتەوە باسی دەكات: «فەخامەتی سەرۆك جەلال تاڵەبانی ئەو نوكتانەی دەنووسیەوە كە بۆی باس دەكران و حەزی لێی بوو، دەوترێت هەمان ئەو نوكتانەشی بۆ كەسانی نزیكی دەگێڕایەوە، ئەگەر لەسەر خۆشی بوایە».

عەلی شەمدین