ماستی چاوپێكەوتنەكەی تۆش مارێكی زەردی تێدا بوو !

من پێم گوتی: هەر كاتێك برینەكانی یەكێتی قەتماغەی ساڕێژبوونی كرد، تۆ هەڵیدەدەیتەوەو خوێی پێوە دەكەیت، من گوتم: هەچكاتێك یەكێتی بۆنی هەناسەی هەستانەوەیەكی لێبێت، تۆ سپرایەكی هیواكوژی پێدا دەكەیت !

تۆ پێت گوتم: ماستی وتارەكەت مووی ڕەشی تێدایە!
دەكرێت من‌و تۆ گفتوگۆیەكی هەڤاڵانەی پڕ لەمەعریفە ئەنجامبدەین؟ دەكرێت قسەو باسێك لە سیاسەت بكەین؟

دەكرێت بۆ یەكجاریش بێت گوێڕادێری بۆ هەڤاڵێكت و هەڵنەچی‌و تۆمەت نەبەخشیتەوە بۆ ئەو كەسانەی لەناختەوە دەزانیت لە تۆ وریاترو چاكتر لەسیاسەت گەیشتوون؟

تۆ ئەوەت زانیوە، بەهەموو پێوەرە زانستی‌و مێژوییەكان، میتۆدە جۆراوجۆرەكانی بەڕێوەبردن‌و دەسەڵات، شۆڕش‌و بەرخودان، سیاسەت جگە لەزانستێك، هونەری قەناعەتكردنی خودی خۆت‌و قەناعەتپێكردنی بەرابەرەكەشتەـ بەڵام من لەو باوەڕەدام تۆ هەرگیز قەناعەت‌و باوەریشت بە خۆت نەبووە، ماقولە هەتا ئێستاش ئەوانەی قەناعەتیان بە تۆ هێناوە لە پەنجەكانی هەردوو دەست تێناپەڕن! لەو مێژووە دورودرێژەدا هاوسەنگییەكت نەبووە لەقەناعەتەكانتدا، بۆیە لەو ڕاڕایی‌و دودڵی‌و نائارامییە دەروونییەشدا نەتوانیوە قەناعەت بە بەرانبەرەكانیشت بێنی، خۆ تۆ سیفەتەكانی خوداشت نییە، كە ئاوها تاق و تەنیا بیت.

تۆ زانیوتە سیاسەت راهێنانی بەردەوامی مرۆڤە، بەمەبەستی جڵەوكردن‌و كۆنترۆڵكردن‌و بەدیسپلینكردنی غەریزە سەرەتاییەكانی خۆی وەك مرۆڤێك، ئەو مرۆڤەی لەپێناو دەستەبەركردن‌و بونیاتنانی پێكەوە ژیانی ئاشتییانەی دور لەو بۆچوونەی، كە هۆبز دەڵێت: (مرۆڤ گورگی مرۆڤە)، تێدەكۆشێت؟

تۆ بەو خەباتە دورودرێژەتەوە دركت بەوە كردووە، سیاسەت هونەری راگرتنی هاوسەنگییەكی عەقڵانییە لەپێناو بەرژەوەندییە گشتییەكانی كۆمەڵ‌و پاراستنی پەیمانە كۆمەڵایەتیەكەی؟

تۆ زانیوتە سیاسەت، دەستبەرداری‌و تەوەلابوونی تەواوە لەهەموو چڕبوونەوەو گرژبوونەوەو داخستنی بازنە بەرتەنگەكەی خودو خودپەرستی، تۆ پێم ناڵێی سەرەڕای ئەو وتە بەناوبانگەی عەرەب (اعوذ بالله من كلمة انا)، تۆ لەچاوپێكەوتنەكەی ڕووداودا چەند جار وتت (من)؟

تۆ زانیوتە، سیاسەت دەربازبوون‌و ئازادییەكی تەواو و بەردەوامە لەهەموو ئینتیما، یان باوەرێكی یەكلاكەرەوە بەحەقیقەتێكی تەواو و پیرۆزو ڕەهاو ڕەتكردنەوەی حەقیقەتەكانی دی؟ تۆ دەزانیت گەورەترین كارەساتەكانی عەقڵی مرۆڤ ئەوەیە تەنیا خۆی بە ڕاست بزانێت‌و لەو باوەڕەدا بێت حەقیقەت تەنیا لای ئەوە؟ پێم بڵێت: لەژیانتدا كەست بە ڕاست زانیوە، دانت ناوە بە حەقیقەتێكی تردا؟ من لەو باوەڕەدام ئەگەر چل ساڵێك بەر لەئێستا لە تیۆریای ڕێژەیی ئەنشتاین تێگەیشتبای ئێستا بۆچوونەكانت دەربارەی حەقیقەتەكانی دەرەوەی عەقڵی خۆت تەواو پێچەوانە دەبوون .

تۆ دەزانیت، لەساتەوەخت‌و قۆناغ‌و رۆژەگارە جۆراوجۆرەكاندا سیاسەت هونەری قەناعەتكردنە بەو (شت)انەی، كە دەكرێت‌و لەبارە بۆ جێبەجێكردن‌و بەدیهاتن، .ئەگەر ئەوەت بزانیایە، چل ساڵێك بەر لە ئێستا (ئاش)ت دروست نەدەكرد، چونكە ئەوكاتە كوردایەتی و ئازادی و دژە عێراقچێتی قەناعەتی كۆمەڵانی خەڵك و پێشمەرگە هاوڕێكانیشت بوو .

تۆ لەو ڕاستییە گەیشتوویت، ئەو گوتارە سیاسییانەی تۆ دەینوسیت، ئەو چاوپێكەوتنانەی دەیكەی پێویستی بەتیژیی موبڕی شمشێر‌و وروژاندن‌و هاندانی توندوتیژی نییە؟ پێویستی بەپەنابردنەبەر موكەبیرەو مینبەرنییە بۆ فتوادان‌و قەناعەتپێكردنی جەماوەر كۆمەڵانی خەڵك؟

پێویستی بەملكەچكردن‌و كۆیلایەتی كۆمەڵانی خەڵك‌و ئەڵقە لەگوێی نییە؟ بەڵكو وتاری چاك سیاسەتی چاك‌و دروست، پەیوەست‌و گرێدراوە بەزیرەكی‌و لێهاتوویی خودی سیاسەتمەدارو گوتاربێژەكەوە، پشتئەستووری بەڵگەو سەلماندنەكانە نەك ملكەچپێكردن‌و گوێڕایەڵی‌و بەمێگەلكردن!

ئەو گوتارە سیاسییەی پڕچەك بەو شتانەی سەرەوە توانای قەناعەتپێكردن‌و قەناعەتكردنی خودیی هەیە.. دور لەبانگەشەو پڕوپاگەندەو وروژاندن‌و هاندان، گوتاری سیاسی چاك‌و دروست پێویستی بە (نەمریی)و هێشتنەوەی بەهاكان‌و نوستن لەسەر سەروەریەكانی رابردووت نییە، یاخود دەنگهەڵبڕین‌و بەپێچەوانەشەوە كپكردنی دەنگەكان. گوتاری چاك میلیشیاكانی مردنی ناوێت بۆ تۆقاندن‌و تیرۆر، بەندینخانەی ناوێت بۆ دەنگە ئازادەكان.. سەرەرای ئەوانەش گوتاری سیاسی چاك خاوەنەكەی، یاخود گوتار بێژەكە توشی شۆك‌و هەڵچوون‌و توڕەبوون ناكات، كاتێك توانای قەناعەتپێكردنی كۆمەڵانی خەڵكی نەبێت‌و شوێنكەوتوانی لێبڕەوێتەوە. پێم بڵێ تۆ كەی هەڵنەچوی بەرانبەر بۆچوونێكی پێچەوانە؟ كەی تووشی شۆك و بێئومێدی نەبووی، كە یەكێك ڕەخنەی لێگرتووی؟ تۆ بە درێژایی تەمەنت نەتوانیوە قەناعەت بە خەڵكانێك بێنی، بۆیە كۆمەڵەو ئاڵای شۆڕش و زەحمەتكێشان و ئێستاش یەكێتییەكان لێتڕەویونەتەوەو دووبارە بە تەنیا ماویتەتەوە.

تۆ زانیوتە، گوتاری سیاسی چاك پێویستی بەگفتوگۆیەكی هێمنانەی مەدەنیانە هەیە نزیك لەهونەری سیاسەتی مۆدێرن، دورلە ماكیاڤیللیەت‌و سەردەمی ماكیاڤیللی، گوتاری چاك هونەری ڕێزگرتنە لەعەقڵی ئازاد‌و فیكری ئازاد‌و ویژدانی ئازاد، بەڵام تۆ واتنەكردووە، من تەنیا وتم : هاوسەنگی دەرونی بپارێزە، تۆ پێت وتم: (بێبار)، وا من بارێك لە زانستی سیاسیم بۆ خستیتەڕوو، فەرموو تۆش قزناخێك مەعریفەو حیكمەتی سیاسیم بۆ هەڵڕێژە .

تۆ دەزانی، سیاسەتمەدار پێویستە ئەو ڕاستیە بزانێت، كە حەقیقەت لەسیاسەتدا ئەوەنییە كەسێك گوتار بخوێنێ‌و پێویست بێت خەڵكانی دی ناوەڕۆك‌و مەغزاكانی ئەو گوتارو بیرو باوەڕو ئایدۆلۆژیایەی پشت ئەو گوتارە بەقیروزەفت لەكۆڵ بگرن‌و تا دوا مەنزڵگە توڕی نەدەن… بەڵكو حەقیقەت لەسیاسەتدا ئەنجامی هاوكێشەی هونەری سیاسەتە گفتوگۆیەكی گشتگیرو هاوسەنگییەكی عەقڵانییە لەنێوان بیروباوەڕو ئایدۆلۆژیاو سیاسەتدا. بەڵام تۆ هەچ شتێكت وت دەبێت ئێمە وەكو نوشتەی چاوەزار لە گەردەنی هەڵواسین و وەكو ( ئایەتەلكورسی ) هەموو بەیانی و شێوانێك بیڵێینەوە .

تۆ زانیوتە، ئەگەر سیاسەت توانای خەڵكی بێت بۆ پێكەوژیانی ئاشتییانەو هاوبەشی لەیەك كەشوهەوای گشتگیردا، بەبێ بوونی بەربەستەكانی جیاكردنەوەو جیاكاری، ئەو كاتە دەركەوتووترین ئەو شتانەی `سیاسەت لەشتەكانی دی جیادەكاتەوە، ئەو گوتارەیە كە قەناعەتهێنەرو قەناعەتپێكەرە، بەڵگەویستە، سەلمێنەرە، چونكە گوتارێكە ئاراستەی هەموو دەروونێكی ژیر دەكرێت، ئایا ئەوە هەمان بۆچوون نییە، كە باوكی فەلسەفەی سیاسی (ئەفڵاتون) مەبەستی بووە كاتێك پیادەكردنی سیاسەتی بەخشی بە دەرونە ژیرەكان. بەڵام وتارەكانی تۆ ئاراستەی خەیاڵ‌و سۆزو هەڵچوونەكان دەكرێن، ئەگەر بەبیانووی بانگەشەی دۆزینەوەی ئەو زمانەی خەڵكی لێی تێدەگەن، یاخود بەبیانوی ئەوەی خەڵكی رەشۆك پێویستیان بەزمانێكی رەشۆكیانە هەیە، ئەو گوتارو بیانوانە دەبنە هۆی كوشتن‌و تیرۆری سیاسەت.

پێم ناڵێی ئەو پاڵنەرە سایكۆلۆژیایانە چین كە هاندەری تۆن بە وتارێك ، چاوپێكەوتنێكی ڕوداو ، دەتەوێت ئاگر لەخەرمانەی خەباتی خۆت و یەكێتی بەربدەی ؟ شەلم كوێرم ناپارێزم ، تەڕووشك بەیەكەوە دەسوتێنی و وەكو دوژمنێكی سەرسەختی خوێنخۆری یەكێتی مامەڵە لەگەڵ رووداوە سیاسیەكانی دوێنێ و ئەمڕۆی یەكێتیدا دەكەی ؟ من نیگەرانم لەو هەڵسوكەوتانەو حەقیقەتێكم لابەرجەستە دەبێت ئەویش هەروەكو توركمانەكە دەڵێت: تۆ (یان ئوینلەری ، یان زیفلەری.

بۆ دەبێت تۆ دژینەیەكی راستەقینە‌و بەرجەستە ببەخشیتە ئەم سەردەمەی سیاسەتی یەكێتی، هەڕەشەیەكیش بی لە بەردەم ئەو هەوڵانەی لە بەردەم گشتگیری تواناكان‌و پێشكەوتن‌و هەستانەوەی یەكێتی دەدرێت ؟ بەر بەستێك بی لە بەردەم ئەو هەوڵانەی بەمەبەستی یەكخستنی عەقڵیەتەكان لە یەكێتیدا هەنگاویان ناوە؟.

ئایا ئامانج و هەوڵی تۆ گەڕانەوەیە بۆ ئەو دەسەڵاتە زۆرەی لە یەكێتیدا هەتبوو ؟

یاخود پرۆڤەی خۆ ئامادەكردنێك دەكەی بۆ پلەو پایە‌و پاڵنەرەرێكی تری سیاسی‌و ئابووری‌و ….هتد، لەجیاتی ئەوەی هەوڵ بدەی بۆ چاككردنی گوزەران‌و مەرجە مەعنەوی‌و كۆمەڵایەتی‌و ئاكاری‌و روناكبیریەكانی ئەم یەكێتیە ؟

راستە هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی بە جەنابیشتەوە ، لەم كۆنگرەیەدا لە سەركردایەتیكردنی یەكێتی دابڕاون، هەر ئەوەش هۆكارێكی بە هێزو بزوێنەرێكی چالاكە بۆ هەڵچوونە یەك لە دوای یەكەكانی تۆ. شارەزایانی بواری لێكۆڵینەوە‌و توێژینەوەی سایكۆلۆژیش دركیان بەو راستیە كردووە : كە هەموو عەقڵیەتێك رەنگدانەوەی حەقیقەتێكی كۆمەڵایەتی وسیاسی دیاریكراوە .

خراپترین بابەتێكیش دەستی بۆ دەبەی ،گێڕانەوە‌و نوسینەوە‌و بڵاوكردنەوەی بیرەوەری‌و یادەوەرییەكانتە دژی هەڤاڵەكانی دوێنێت ، بە تایبەتی ئەوانەی ماڵاوایی یەكجارەكیان لێكردووین و توانای وەڵامدانەوەیان نیە ، ئەوەت بیرچۆتەوە كە هەر ئێوە لە روداوەكاندا ژیاون و هەر ئێوەش بیرتان كردۆتەوە‌و سەركردایەتی یەكێتیان كردوە، چاك‌و خراپتان بەیەكەوە ئەنجامداوە، هەندێكجار وشك‌و هەندێكجاری دی تەڕو زۆربەی جارەكانیش تەڕووشكتان بەیەكەوە سوتاندووە..

تكایە لاپەڕە ڕەش‌و پڕ نەهامەتی و شەرمەزاریەكان ، كە لە ئەنجامی هەڵەی سیاسی ئێوەوە روویانداوە لە قوڵایی مێژووی میللەتێكی ستەمدیدەدا زیندە بە چاڵ بكەن‌و بیشارنەوە ،چونكە كاتێك مرۆڤی ئەم سەردەمە ئەو یادەوەریانەتان دەخوێنێتەوە مەبەست‌و شێوازەكانی هونەری سیاسەتی ئێوەی لەڕابردودا بۆ رووندەبێـتەوە، گەلانی هۆشمەند‌و ژیر لە خوێندنەوەی گێڕانەوەی دوور‌و درێژی بارودۆخ‌و سیاسەتەكانی ڕابردووی سەركردەكانیانەوە وانە‌و پەند‌و سەروەری‌و شانازی وەردەگرن، ئەو رێگا‌و شێوازانەش لە دوو توێی دێرەكاندا دەدۆزنەوە كە بۆ لەوەو دوایان لە سەری برۆن . بەڵام ئێوە بە گێڕانەوەو نوسینەوەی یادەوەرییەكانتان ئەوەمان بۆ دەسەلمێنن كە چۆن و بە چی شێوەیەك توانیوتانە بە شێوەیەكی بەردەوام مل بە كۆمەڵانی خەڵك وئەندامان ولایەنگرانی خۆشتان كەچ بكەن لە ناوخۆو، لە دەرەوەشدا فێڵ و هەڵخەڵەتاندن و پەتپەتێن لە ناوەندە بەرهەڵستكارو ركابەرەكانی خۆتاندا بەكار بێنن.

لە راستیدا نوسین و یادەوەری و بیرەوەریەكانی پیاوانی سیاسەت ئەنجامی لێكۆڵینەوە دەرونیەكانی نەوەكانی رابردوو دەبەخشێت و ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێت كە بەگوێرەی بارودۆخەكانی زەمەنی خۆیان و بەچی شێوەیەك سەركەوتنیان بەلای ئایدۆلۆژیەكەیاندا كێشكردوە..هەروەها چۆنیەتی بیركردنەوەی سیاسەتمەدارە بەناوبانگەكان روندەكاتەوە كە لە مێژووی میللەتەكەیاندا جێ پەنجەیان دیارە،سەرەرای كاردانەوەیان بەرامبەر روداوەكان و لێكدانەوەی هەلسوكەوتەكانیان . دەكرێت لەو حاڵەتانەش وردبینەوە كە ئەو سەركردانە تێیدا سەركەوتوو نەبوون، ئەو بیرەوەریانە ئامانج و كۆتاییەكانیشمان دەداتێ كە سەركردەكان پێیگەیشتوون…راستە ئەویادەوەریانە هەندێكجار پەردە لەروی میزاجە تاكڕەوییەكان هەڵدەدەنەوە كە هەندێك لە سەركردەكان ئەنجامیانداوە، سەرەرای ئەو روداوانەی لەگەڵ ئەو كاتانەدا یەكانگیر بووەتەوە.

لەمێژووی مرۆڤایەتیدا پیاوێكی ئاكار پەرستی وەكو(كۆنڤۆشیۆس)و(كانت) هەیە، لە تەنیشت ئەمانیشەوە(ماكیاڤیللی وتالیران) رۆڵیان لە دنیای سیاسەتدا بینیوە و هەتا رۆژگاری ئەمڕۆش ملیۆنەها شوێنكەوتوی كۆنفوشیوس‌و ماكیاڤێللی بونیان هەیە..

ئێمە ئەو هەقیقەتە دەزانین سەركردەو سیاسەتمەدارەكان ئەو كەسانەن كە خۆیان لە بارودۆخ‌و ناوەندە كۆمەڵَایەتیەكان دەرباز دەكەن و لەكۆتاییدا تەنیا خزمەت بە خۆیان دەكەن، بە واتایەكی دی ئەوان بە چەمكە عەقڵانیەكان و لیستی كراوەی بەها باوەكانی سەردەمەكانی خۆیان دروست دەكەن، بەوشێوەیە سیاسەتمەدارانی ئێمەش بەبێ ئەوەی هەستبكەن بە عەقلیەت و بیروراو باوەڕو هاوسەنگیە كۆمەڵایەتیەكانەوە پەیوەستن..لێرەشدا كێ باجەكەی دەدات ئێمەی نەخوێندەوارو كەسانی سەر شەقامەكان و ئەوانەی هەڵەی سەركردەكانیان وحەتمیەتی هاوسەنگیە كۆمەڵایەتیەكان روبەرویان دەبێتەوە، ئێمە بۆ دەبێ باجی ئێوەمانانێك بدەین كەقەدەر كردونی بەسەركردەی ئێمە و هەزارانمان رۆحی خۆی دایە دەستتان و بە كوشتاندان، هەزاران لە سێدارەو هەزاران ئەنفال و هەزاران…هتد ئێستاش هەریەكەتان پەپولەیەكی باڵنەخشینی بەهارێكی بێتاوانن و ئۆباڵەكەی دەخەنە ئەستۆی ئەویتر، من ناچمە سەر ئەوەی كامتان دەستپێشخەرو كامتان جەلاد و كامتان قوربانین، من هەتا ئەم ساتەوەختەش گەشبینم كە یەكێتی دوای كۆنگرەی چوار لە خودی خۆیدا چاكسازی دەكات و عەدالەت دەگێرێتەوە ریزەكانی .

من ئاگاداری رووداوە ڕاستەقینەكانی ڕابردووی ئێوە نیم ، تا ببم بە دادوەری تاوانباركردنی لایەكتان، من تەنیا بە لێكدانەوەیەكی عەقڵانی‌و شیكردنەوەیەكی ویژدانیەوە، دەڕوانمە ئێستای ی.ن.ك‌و گریانیشم بۆ سبەینێی ئەو گەلەش دێت كە ئێوە سەركردەی بوون ، ئەوەشتان لە یاد نەچێت تەنها ئێمەین كاریگەریمان لەسەر رووداوەكان هەیە، ئێمە گوێ لە قوربانیەكانی هونەری سیاسەتی ڕابردووی ئێَوە دەگرین‌و دەمانەوێت مێژووی پرشنگداری ئێوە ببیستین كە رووداوەكانتان دروستكردوە، نەك شەرمەزاركردنی مێژووی خۆتان و یەكێتیەكەتان .

دەمانەوێت یادەوەریەكانتان رێنیشاندەرمان بێت بۆ ناسینی مەرج‌و سنورەكانی هونەری سیاسەتتان لەنیو سەدەی ڕابردوتاندا، چونكە یەكێ لە ئەركەكانی مرۆڤی رووناكبیر‌و كادری پڕ چەك بەلێكدانەوەی زانستی ، تێكشكاندن‌و لابردن‌و سڕینەوەی (پیرۆزیەكانی) سەركردەكانێتی ئەگەر لە ئاستی پیرۆزیەكاندا نەبن، تكایە وریابن بەو شەڕە جنێوانەی دەیڵێن و دەینوسن هەم شیش دەسوتێ‌و هەم كەباب، لەیادیشتان نەچێت ئێوەش بە گەلەكەتانەوە سەركردە بوون و سەركردە دەبن.

سەمەد زەنگەنە