عێراق بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەختە

سەرۆك وەزیرانی عێراق بریاریدا رۆژی ٦/٦/٢٠٢١ هەڵبژاردنی پێشوەختی پەرلەمانی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران لە عێراق ئەنجام بدرێت پاش ئەوەی لەسەرەتای پیدانی متمانە بە حكومەتەكەی بەلێنی دا بەم كارە سەرباری ئەوەش یەكێك بو لە خواست و داواكاری خۆپیشاندانەكانی ساڵی۲٠۱۹ لەعێراق.

عێراق وڵاتێكی لێوان لێو لە قەیران و ناكۆكی، ئەو وڵاتەی هەر لە ساڵی 2003وە بەهۆی ئەو ناكۆكەكانیەوە نەیتوانیوە سەقامگیریەكی سیاسی بێنێتە ئاراوە بەشێوەیەك سیاسەتمەدارانی عێراقی بتوانن نەخشە ڕێژی بكەن بۆ ئایندەی ئەم وڵاتە دەوڵەمەند بە نەوت و بە شەڕ وێرانبووە. بۆیە قەیرانی سیاسی عێراق ڕۆژ بە ڕۆژ ڕووەو ئاڵۆزی زیاتر دەڕوات و هەنگاوە بەردەوامەكانی ئەم دوایەش نەیانتوانیوە گرێكان بكەنەوە یان هەنگاو بن ڕووەو ئاشتەوایی.

هەڵبژاردنی پێشوەختە، زەرورەتێكە بۆ سەرۆك وەزیرانی نوێ و دەرچونە لەقەیرانەكان، خۆپیشاندانەكانی شەقامی عێراقی، كە لە یەكی ئۆكتۆبەری ساڵی 2019 بەرپابوو، هەر زوو بوە خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی عێراقی دوای 2003. تەنانەت دەست لەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهەدیش نەبوە هۆی كۆتایی هێنان بە ناڕەزایەتیەكان، بەڵكوو وردە وردە دۆخەكە ئاڵۆزتر دەبوو. هەرچەندە ئەو كەسانەی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كاندید دەكران، تا ڕادەیەكی زۆر دەیانویست لەگەڵ داواكاری خۆپیشاندەران بن و بیكەنە كاری لەپێشینەیان گە رهاتوو كابینەیان پێكهێنا. یەكێكیش لەو داواكاریانە ئەندامدانی هەلبژاردنی پێشوەختە بوو.

بۆیە هەلبژاردنی پێشوەختە لەسەروی خشتەی كارەكانی كازمیش بوو. یەكێكیش بوو لەو بەڵێنانەی بە گەلی عیراقیدا. بۆیە ئەو بریارەی كازمی زەرورەتێكی سیاسیە بۆ كۆتایی هێنان بە قەیرانەكان و وەڵامێكیشە بۆ داواكاری خۆپیشاندەران. لەراستیدا بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرنا كاریگەریەكی قوڵی هەبوو لەسەر لاوازبونی ناڕەزایەتیەمان، ئەگەر ئەو پەتایە نەبوایە، ئەگەری زۆربوو زۆربەی شەقام و شارەكانی عێڕاق نوقمی ناڕەزایەتی و خۆپیشاندن بێتەوە جارێكی تر.

ئاستەنگە یاسایی و مەرجە پێشوەختەكانی هەلبژاردن
هەرچەندە كازمی بەڵێنی ئەنجامدانی هەلبژاردنی پیشوەختەی بەیان كرد، بەڵام چەندین ئاستەنگ هەن لەبەردەم ئەو پرۆسەیە. بێگومان یەكەم ئاستەنگیش بریتیە لەئاستەنگی یاسایی. بە پێی دەستوی عێراقی، دەبێت پەرلەمانی ئێستا هەڵوەشێندرێتەوە یەكەمجار بۆ ئەوەی هەلبژاردنی نوێ بكرێت، بەڵام ئەوە بە دوو رێگا دەكرێت:

یەكەم: بە پێی مادەی 64 ی دەستوری عێراقی، پەرلەمانی بە دەنگی سێ چارەگی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران هەڵدەوشێتەوە. واتە لە سێ لەسەر یەك لە كۆی 329 نوێنەر. دوەم: بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، لەسەر داوای سەرۆك وەزیران و بەرەزامەندی سەرۆك كۆمار ئەم داوایە دەكرێت. چونكە دەبێت سەرۆك وەزیران لەماوەی 60 رۆژ پاش هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، دەبێت هەڵبژاردنی ئەنجا بدرێت.
‌
سەبارەت بە خاڵی یەكەم، دەتوانین بڵێن كە هەڵوەشاندنەوەی حكومەت لە رێگەی دەنگی سێ لەسەر سەكی پەرلەمانتاران، رەنگە زۆر سەركەوتوو نەبێت، چونكە هەندێك كوتلەی سیاسی و پارتەكانیش لەگەأ مانەوەی پەرلەمانی ئێستان تا ساڵی 2022، بۆیە ئەگەری زۆرە دەنگ نەدەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان. ئەمە لەكاتێكدا بژاردەی دوەم یاسای ترە و ئەگەری زۆرە مستەفا كازمی لە ماوەی چەند مانگێكی تر داوا لەسەرۆك وەیزران بكات پەرلەمان هەڵبوەشێندرێتەوە و لەماوەی دوو مانگ هەلبژاردن بكرێت.

لە دواین رۆژەكانی ساڵی 2019دا، پەرلەمانی عێراق لەژێر فشاری ناڕەزایەتییەكانی شەقامدا یاسایەكی نوێی بۆ هەڵبژاردنەكان پەسەندكرد، بەڵام یاساكە هێشتا نەچوەتە بواری جێبەجێكردن‌و جێبەجێبوونی لەلایەن پەرلەمانەوە مەرجداركراوە بە پەسەندكردنی پاشكۆیەك كە بۆ یاساكە دانراوە یاساكە تائێستا لەسەرۆكایەتی پەرلەمانە و نەنێراوە بۆ سەرۆكایەتی كۆمار و بلاوكردنەوەی لە وقائیعی عێراقی .

پاشكۆی یاساكە كە ئێستا لەبەردەم وەزارەتی پلاندانانی عێراقدایە‌و دوای جێگیركردنی رەوانەی پەرلەمان دەكرێتەوە، تایبەتە بە چۆنیەتی دابەشكردنی پارێزگاكانی عێراق بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن‌و كورسییەكانی پەرلەماندا.

ئەم یاسایە زۆر بنەما و پرسی تازەی تێدایە تەواو جیاواز لە سیستەم و بنەماكانی هەلبژاردنەكانی رابردوو هەرچەندە برگەیەكی تێدایە تەواو پێچەوانی دەستورە بەتایبەت لە كەمكردنەوەی كورسیەكانی پەرلەمان و دەستبردن بۆ گۆرینی سیستەمی هەلبژاردن و دەنگدان و رێگەدان بە لیستی تاك و چەن پرسێكی تر، هەر ئەمەش وایكرد نارەزایی بەرامبەر یاساكە دروست ببێت بەشیكی زۆر لە پەرلەمانتران و هێزە سیاسیەكان دەنگیان پێنەدا، بۆ هەلبژاردنی پێشوەختە پێویستی یا بە تەواوكردنی رێكارەكانی ئەو یاسایە هەیە یاخود بە هەموار و گۆرانكاری لەو یاسایە نوێیەی لەسالی ۲٠۱۹ دەرچوێنرا.

ئایا كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆ ئامادەیە‌ بۆ هەڵبژاردن!
لەهەمان ئەو كاتەی ئەندامدانی هەلبژاردنی پێشوەختە راگەیەنرا، ئەوە مەسەلەی ئامادەیی كۆمسیۆنی باڵا هاوشان لەگەڵ ئامادەیی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی وەزیانیش، گرنگیەگی زۆری هەیە. پێشتر كۆمسیۆنی باڵا لەهەموو هەڵبژاردنەكانی تر داوای ماوەی شەش مانگ بۆ ساڵێكیان دەكرد بۆ ئامادەكاریەكانی هەلبژاردن. بەهۆی دۆخی ئێستای عێراقیش، هەروەها قەیرانی دارایی، رەنگە كۆمسیۆنی نەتوانێن لەماوەیەكی كورتدا ئامادەكاریەكان تەواو بكات بەو ئاسانیە. بەتایبەتی كە ئێستا پەتای ڤایرۆسی كۆرۆنا تەنگی بە عێراق هەڵچنیوە.

لەلایەكی تریشەوە وەرگرتنی رەزامەندی دادگای باڵای ئیتحادی ئاستەنگێكی ترە لەبەردەم هەلبژاردنی پێشوەختە. دادگای باڵای عێراقی فەرمانی بەسەرجەم دادگان كردووە رێگە بە پێداچونەوە ئەحكامەكانی داگای ئیتحادی نەدەن، كە بەرپرسی یەكەمە لەسەر جەخت كردنەوە لە دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردنەكان. چونكە لەراستیدا دادگای فیدرالی بە دامەزراندنی دادوەری نوێ لەدەرەوەی چوارچێوەی یاسایی تۆمەتبار دەكرێت.

كەچی لەگەڵ ئەوەشدا باس و خواسی هەلبژاردنی پێشوەختە لەناوەندەكانی عێراقیدا زۆر گەرمە و مشتومڕێكی زۆری دروست كردووە لەسەر ئاستی عێراق و ئیقلیمیش. چونكە دەوڵەتی عێراق هەمیشە كەوتۆتە بەر زومی هەر سیاسەتێك و ڕووداوێكی سیاسی لە ناوچەكەدا.. بۆیە هەر پێشهاتێك لەم وڵاتە بە گرنگیەگی زۆرەوە سەیر دەكرێت.

شاناز هیرانی