نیوەڕۆی ڕۆژی ١٨ مانگ بە كاتی ڕۆژهەڵاتی ئەمریكا و كەندا، ئینستیتۆی نیولاین، وێبینارێكی بۆ نوسەری كتێبی كچانی كۆبانی گایلا لیمۆن سازكرد. لە وێبینارەكەدا ڕەشا العقیدی، كە لێكۆڵەرێكی بە ڕەچەڵەك خەڵكی موسڵە، پرسیارەكانی ئاراستەی گایلا دەكرد. ڕەشا ئافرەتێكی لێهاتوە و سەرپەرشتی بەشی بواری نادەوڵەتی دەكات لە ئینستیتۆی نیولاینس. ئەم ئینستیتۆیە نوێیە بەڵام كاری باش دەكات. هەرزوو خەریكە توركەكان تیایدا زاڵن دەبن و دیدی خۆیان دەسەپێنن. لێكۆڵەری كورد دەبێت بیر لە ئەم ناوەندانە بكاتەوە.
گایلا بە ڕەچەڵەك جولەكەیەكی عێراقییە. باوكی لە بەغدا لە دایك بوە و باپیری لە كەركوك. كاتێك سوپاسم كرد بۆ نوسینی ئەم كتێبە و پێم گوت كە لە كوردستان بوە بە كەسێكی ناسراو، لە قاقای پێكەنینی دا و باسی پاشخانی خۆی كرد.
گایلا پێش ئەوەی ئەم كتێبە بنوسێت دوو كتێبی تری نوسیوە لە سەر ئافرەتان لە جەنگ و دۆخی جەنگدا. یەكێك لە كتێبەكانی ناوی شەڕی ئاشلیە، كە دەربارەی تیمێكی سەربازی ئەمریكییە كە هەموو ئەندامەكانی ئافرەت بوون. ئافرەت و توانا و دەسەڵاتی ئافرەتان كرۆكی بابەتەكان و دیدی گایلایە. یەكێك لە ئەندامانی ئەو تیمە ئافرەتێكە بە ناوی كاسی. ئەم كاسییە پاش ئەفگانستان دێت بۆ عێراق و پاشان دەچێتە سوریا.
لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٦ كاسی پەیوەندی دەكات بە گایلاوە، هەرچەندە گایلا ژمارەكە ناناسێتەوە بەڵام وەڵام دەداتەوە. كاسی داوای لێدەكات كە دەبێت بێت سەردانی سوریا بكات. لێرە ئافرەتان نەك هەر شەڕ دەكەن، بەڵكو سەركردایەتی پیاوانیش دەكەن بەبێ ئەوەی هیچ كێشەیەك دروستبێت. كاسی بە گایلا دەڵێت لە ڕاستیدا من ئیرەییان پێدەبەم.
گایلا دەستوبرد بڕیار نادات. لە گەڵ كاسیدا لە ڕێگای وەتس-ئاپەوە دەكەونە پەیوەندی. پاش ساڵێك گایلا بڕیار دەدات كە بچێت بۆ ڕۆژئاڤا.
گایلا لە كوردستانی باشورەوە دەچێتە ڕۆژئاڤا. لە كاتی هاتنی وێنەی ئەو بڕیارەی پێیە كە لە چلەكانی سەدەی ڕابوردوو كاتێك دەوڵەتی عێراق بڕیاری دەركردنی جولەكە دەدات لە عێراق، كە دەبێت لە ماوەی دە ڕۆژدا وڵات بەجێبهێڵن بەبێ ئەوەی مافی ئەوەیان هەبێت هیچ شتێك لە گەڵ خۆیاندا ببەن.
ئەم ڕوداوە ڕوداوێكی سەردەمی مناڵی خۆم بیردەخاتەوە كاتێك لە چێشتخانەكەمانەوە، لە سەر ڕێگای سلێمانی بەغدا، كوردە فەیلییەكانم دەبینی لە عێراق دەردەكران . بە ڕاستی دەوڵەتی عێراقی دەوڵەتێكی فاشیی عەیار بیست و چوارە.
گایلا لە ڕۆژئاڤا دەیەوێت چیرۆكی كچان بنوسێتەوە. ئەو نیوەڕۆیە لە دیدارەكەدا ووتی، لە هیچ كوێی دونیادا ئافرەتانی نەبینیوە هێندە مورتاح بن بە هەبونی دەسەڵات. ئەو كچانەی كە چیرۆكیان دەگێڕێتەوە: نەورۆز و ڕوژدە و عەزیمە و زنارینە. هەروەها ئیلهام ئەحمەد و فەوزییە یوسف.
بەڵام ئەم چیرۆكە ناتوانرێت تەنها چیرۆكی كچان بێت، بەڵكو چیرۆكی مێژوو و جیوپۆلەتیك و دیپلۆماتەكانە. یەكێك لەو دیپلۆماتكارانە كە ناوی زۆر دەهێنرێت كەسی برێت مەكگۆركە. برێت كە ئەو كاتە كار لە سەر عێراق دەكات، لە كاتی كەوتنی شەنگال و بە هاناهاتنی پەیەدە، بە پەیەدە ئاشنا دەبێت. شەنگال ئەو ڕوداوەیە كە ئەمریكا و پەكەكە بە یەك دەگەیەنێت. ئەم پەیوەندییە بە ئاسانی دورست نابێت. بۆیە لە ٢٠١٤ەوە هەتا ٢٠١٦ دەخایەنێت. پاش شەنگال مەكگۆرك دەبێتە دەنگێكی دیار لە هەوڵدانی بۆ ڕازیكردنی ئیدارەی ئۆباما بە هاوكاری ڕۆژئاڤا.
شەڕ دەگاتە كۆبانێ، دونیا لە ڕێگای كامیراكانەوە دەبێتە بینەر. ئەمە كار ئاسانی بۆ مەكۆرگ دەكات، كە ئارگومێنتی ئەوە بونیادبنێت كە ئەگەر بێتو كۆبانێ بكەوێت ئەوا داعش بە ئاسانی دەست بە سەر عێراقدا دەگرێت و توانای مانەوەی دەبێت. لە جێگای تردا مەكگۆرك باسی دەكات كە لە میانەی گفتوگۆی لە گەڵ توركەكاندا، توركیا هەرگیز ئامادەنەبوە بۆ هاوكاری بۆ شەڕی داعش، بەڵكو هەمیشە ئامانجی شەڕی كوردبوە.
سەرەتای گۆڕینەوەی گفتوگۆ لە نێوان ئەمریكییەكان و پەیەدەدا لە سلێمانی بەڕێوەدەچێت. كەسێك بە ناوی پۆلات جان، لە سلێمانی دەبێت. پۆلات شارەزای مێژووە و چەند زمانێك بە باشی قسە دەكات و خاوەن پاشخانێكی ئەكادیمییە. پەیەدە پۆلات دەكات بە نوێنەری خۆی، ئەویش لە پەیوەندی چڕدا دەبێت لە گەڵ ئەمریكاییەكاندا. ئەو هاوینە سەربازێكی ئەمریكی كە تایبەتمەندە لە بواری هێزە توندڕەوەكاندا ناوی لیو جەیمسە دەگاتە سلێمانی. لیو و پۆلات دەبنە هاورێ. ئەمریكا و پەیەدە لە گفتوگۆ و بێرە و بردەی زۆردا دەبن. ئەمریكاییەكان بە دوای شێوازێكدا دەگەرێن كە لە ڕێگایەوە بتوانن هاوكاری پەیەدە بكەن. توركیا ڕێگری سەرەكی دەبێت. بۆ ئەم مەبەستە ئەمریكاییەكان بەهانەی ئەوە بە توركیا دەدەن كە ئەوان تەنها هاوكاری عەرەبەكانی ناو سوپای دیموكراسی سوریا دەكەن. چیرۆكی دروستبونی و ناونانی سوپای دیموكراتی سوریاش بۆ خۆی چیرۆكێكی سەرنجڕاكێشە. ئەم ناوە لە میانەی گفتوگۆیەكی تەلەفۆنی نێوان ئەمریكاییەكان و مەزڵوم عەبدیدا، مەزڵوم پێشنیاری دەكات.
كاتێك لە مانگی یەكی ساڵی ٢٠١٦ بۆ یەكەمجار مەكگۆرك بە سەفەر دەچێت بۆ ڕۆژئاڤا، پۆلاتیشی لە گەڵدا دەبێت. لەو گەشتەدا مەزڵوم و ئیلهام ئەحمەد داوی سەرەكییان لە مەكگۆرك ئەوەیە كە هەوڵبدات وەك ئەندامی دانیشتنەكانی جنێف قبوڵ بكرێن. بەڵام توركیا ڕێگر دەبێت لەم هەوڵە. ئامۆژگاری مەكگۆرك ئەوەیە كە وەها باشە پەیەدە هێندە خۆی بە جنێفەوە خەریك نەكات، بەڵكو زیاتر جەخت لە ئەوە بكاتەوە كە تیرەتۆری یان خاكی زیاتری بكەوێتە دەست، چونكە لە كۆتاییدا خاك بڕیاردەرە، نەك جنێف.
بۆ گایلا ڕۆژئاڤا لە چەندین ئاستدا جێگای سەرنجە، بەڵام لە هەموو زیاتر یەكسانی ژن و پیاوە. بە دیدی ئەو ڕێگرتن لە خواستەكانە هۆكاری سەرەكی ناسەقامگیرییە لە دونیادا. كاتێك لێم پرسی لە سەردەمی كشانەوەی ئەمریكادا، ئەوا ڕۆژئاڤا وەك چیرۆكێكی تاقانە دەمێنێتەوە، بەڵام ڕەشا ئەو بەشەی پرسیارەكەی قرتاند، ئەو وەك عەرەبێك هەوڵی ئەوەی دەدا كە بۆیاغێكی عەرەبی بە چیرۆكەكە بدات، گوایە ڕۆژئاڤا لە تونسەوە ئیلهامیان وەرگرتوە. بەڵام بە گشتی پشتیوان بوو، بە تایبەتی كاتێك مامەڵەی پەیەدە و هێزە عێراقییەكانی بەراورد دەكرد.
كتێبەكەی گایلا لەوەدا گرنگە كە چیرۆكێك بۆ ڕوداوێكی ناوازە دروست دەكات. مەبەستم لە چیرۆك لێرەدا سەربوردەیەكی خەیاڵی نیە، چونكە كتێبەكەی گایلا ڕۆمان نیە. ئەمڕۆ لە دونیادا گەر چیرۆكت نەبێت ئەوا ئامادەییت نیە. چیرۆك لە خۆیەوە دروست نابێت. چیرۆك لە هەناو جیوپۆلەتیكدا چەند خەسڵەتێكی هەیە: خەسڵەتی هەرە سەرەكی جیاوازی یان جوداییە. ئایا چەندێك ئەزمونی تۆ جودایە لە ئەوانەی دەروبەرت؟ ئەم جیاوازبونە بە ئاسانی نایەتە دی، بۆیە لە پشت چیرۆكی كچانی كۆبانێەوە تارماییەك هەیە كە تارمایی ئۆجەلانە. خەسڵەتی دووەمی چیرۆك ئەوەیە كە یەكێك لە سروشتەكانی مرۆڤ ختۆكە بدات، لێرەدا مەبەستم لە سروشتەكان ئەو خەسڵەتانەیە كە مرۆڤ پێی باشە یان جوانە یان خۆشە دەربارەیان ببیستێت، وەك ئازادی ئافرەت، سروشت دۆستی، پاكی، ئازایەتی، بەرگریی.
كورد بە گشتی چیرۆكێكی دڵگیری هەیە بۆ دونیای بگێڕێتەوە. بەڵام ئەزمونی هەرێمی كوردستان ئێستا بە ئاراستەیەكدا دەچێت كە خەریكە ئەو چیرۆكانە بەتاڵ دەكاتەوە. هەرێم بە ئاقارێكدا دەچێت كە هیچ جیاوازنیە لە مۆدێلی دەسەڵاتەكانی تری ناوچەكە. ئەمە سەرەتای ئەو تراژیدیایەیە كە كەس تاقەتی بینین و بیستنی نیە.
سەردار عەزیز