فەردۆسی وەك باوكی ئێران !

ئەبو قاسمی فەردۆسی توسی 935–1020 نووسەری شاهنامەی فەردۆسی ، جگەلەوەی كاریگەری شاهنامەكەی لەپاش هەزار ساڵ هێشتا لە یادوەری نەتەوەكانی فارس و كورد و ئەرمەن و ئازەریدا ماوە ، ڕۆڵێكی مێژوویشی هەیە لە كۆكردنەوەی ئەو نەتەوانە لە جیوگرافیای شیعرەكانیدا.

جیوگرافیای فەردۆسی ئەگەرچی ئەو شوێنانەن پاڵەوانی داستانەكانی ( ڕۆستەمی زاڵ ، زۆراب ، زوحاك ، كاوە ، فەرەیدوون ، كەیخوسرەو … هتد) تیادا ژیاون ، بەڵام لە ئێستادا ئەو ناوچانەن كە یادوەریان بە ئەفسانەكانی شاهنامە گۆشكراوە .

سەردەمی فەردۆسی ، چاخی باڵادەستی كەلتور و زمان و ئاینی ئیسلام – عەرەبی بوو . مێژووش ژیاننامە و سیرەی پێغەمبەران و ئەسحابەكانی هاوەڵی پێغەمبەربوو . بەڵام فەردۆسی بەجۆرێكی تر مێژووی ئێرانیەكانی داڕشتەوە لە ڕێگای گێڕانەوەی داستان و ئەفسانەی پادشا و پاڵەوانەكانەوە .

كەلەپورێكی گەورەی زمان و ئەدەب و مێژووی بۆ ئەو گەلانە جێهێشت كە بەپێ ی شاهنامەكەی ئەو سەیری ڕابردووی خۆیان دەكەن ، بەتایبەتی گەلانی فارس و كورد . چونكە پاڵەوانەكانی فەردۆسی پادشا ئێرانیە دێرینەكانی ئەو دوو نەتەوەیەن . ئەفسانەكانیش بەشێكە لە كەلەپوری هاوبەشی نێوانیان .

ئاسەواری فەردۆسی بە كەلتور و مێژوو و بیركردنەوەی ئێرانیەوە لەئاستێكدایە كە گەلانی ئێران تەنیا نەتەوەن پەندی پێشینانیان زۆر كەمە لەچاو گەلانی تری دنیادا و بیركردنەوەی ئێرانی بە گوتە ( مقولە) و پەندی پێشینان گۆش نەكراوە . بەڵكە شیعر ئەو دەورە دەبینێت . بیركردنەوەی دەستەجەمعی ئێرانی و فەلسەفەی شارستانی ئەو گەلانە لەناو شیعردا هەڵگیراون . حافز و سەعدی و مەولانا و خەیام .. هتد ، ئەو فەیلەسوفانە بوون لە شیعردا فەلسەفەیان بەرجەستەكردووە .

شاهنامەكەی فەردۆسی كۆكەرەوەی ئەو هەموو بنەما سەرەكیانەی شارستانیە لە فیكر و مێژوو و زمان كە ئێرانیەكان والێدەكان لە جیاتی پادشا و سەركردە سەربازی و سیاسیەكانیان ، فەردۆسی بە باوكی نەتەوەیی خۆیان بزانن .

هونەر تۆفیق