(ژانی خاچ) چیرۆكیكی دیكەی رۆژنامەوانییە، لەبارەی مێژووی ژیان و باری سیاسی و كۆمەڵایەتیی و ئابووریی كلدۆئاشور سریان/ مەسیحیەكانی كوردستان و عیراق بەشێوەیەكی گشتیی. ئەو گلەیی و گازندانەی لەحكومڕانیی كوردستان و پرسی نوێنەرایەتیی كردنیان لەپەرلەمانی كوردستان (كۆتا)و زەوتكردنی ئیرادەی سیاسی پێكهاتەكان و بڕیاردان و نوێنەرایەتیی كردنیان لە هەموو جومگەكانی حكومڕانی كوردستان. پرسی داگیركردنی زەوی و زار و ئەو ستەم و زوڵمەی لەگەڵ هاتنی داعش بەتایبەت لەدەشتی نەینەوا و هەندێ ناوچەی دیكە روبەرووی بوونەتەوە. ئەمانەو چەندین پرسی دیكەی گرێدراو بەژیانی مەسیحییەكانی كوردستان لەزنجیرە چیرۆكێك دەخەینە روو.
شەو زوو خەوتین و ماندوو بوین، بەیانی بەكزە بای كوێستانان بەخەبەر هاتم. ئاسمانێكی شینی خاوێن، دەنگی مەل و كۆتر و كەو، شوان و بێریی گاڕانیان رادەدا بەرەو پەرێز و پاوانان. ئەوێ سەرزەمینێكی دابڕاوبوو لەجەنجاڵی تەكنەلۆژیا و سەرقاڵی شار، بۆیە هەستێكی جیاوازیی هەبوو بۆمن.
دەبوو زوو هەستین و بەڕێبكەوین بۆ بەرواری باڵاو ئەو ناوچە سنورییانەی بەرەو كانی ماسی دەچێت، من دەمەویست شار و گوند و ناوچەی كلدۆئاشورییەكان ببینم. ژاژی و ماست و كەرەی خۆماڵی و هێلكە لەسەر خوانی ئەو بەیانییەبوو. دیمەنێك بوو دەمێك بوو نەمدیتبوو، جگە لەتام و بۆیەكەی، وێنەیەكی زۆر جوانی ژیانی لادێ بوو.
بەڕێكەوتن بەرەو بەرواری باڵا
بەیانی زوو بەرەو بەرواری باڵا بەڕێكەوتین، رێگاوبانێكی تابڵێی سەخت بوو! بڕواناكەم رێگایەكی كوردستان بەقەد ئەو رێگایە بینیم پڕ ئاستەنگ و ناخۆش بێت. جادەوبانێكی زۆر خراپ، تۆز و خۆڵی سەر رێگا و گەرمای هاوین تێكەڵ ببوو، دەتگۆ رێگای قاچاخەو بەپەناو پەسیواندا سەردەكەوتین و دەهاتینە خوارێ.
لەو سەفەرەمان (پترۆس)یشمان لەگەڵ خۆمان برد، شارەزای هەموو كون و قوژبنێكی ئەو شاخ و كێوانە بوو. تا گەیشتنە بەرواری ژێریی كە دەكاتە ناوچەكانی خوار ناوچەی بەرواری باڵا، گوندی زۆر لەخۆدەگرێت لەوانە (راڤینا، بریفكا، ئاتوش، دۆرە، هرۆر، كانی ساركێ، درێشكە، سەردەشت، چەلكێ.. تد) ژمارەیەكی زۆر گوندی دیكە. لەو رێگایە دەیان شوێنی پێوەفداین كە فرۆكەكانی توركیا بۆردومانی كردبوون، چەندین خانوو مزگەوت و شوێنی دیكە وێران ببون بەهۆی بۆردومانی فرۆكەی توركیا. هەروەك دەیان شوێنی پێوەفداین كە دەیان و سەدان گەریلای پەكەكەی لێ شەهید ببوو بەهۆی بۆردومانی ئەو فرۆكانەوە.
لەژمارەیەكی زۆر شوێن لاماندەدا، ناوچەیەكی فراوان و تا بڵێی دڵرفێن و دڵگیربوو. ئەو شاخ و داخە بەرزانە وەك قەڵای لەبن نەهاتوو دەهاتنە پێش چاو. رێگایەكی پڕ پێچاوپێچ و پڕ لەداروبای رەنگاوڕەنگ. ئاوهەواكەی گەلێك سازگاربوو.
گەیشتینە ئێوارە و بەرەو بامەرنێ یان ناوچەی بەرەواری باڵا شۆڕ دەبوینەوە، لەپڕ ئەو هاوڕێیەم وتی تەماشا ئەوە بارەگای توركانە لێرە!! ئەو بارەگایەی توركیا لەنزیك بامەڕنی لەسەر شەقامی گشتییە و هیچ كەسێك نییە نەیبینێت! بەئاشكرا قولەو خاڵی چاودێریان داناوە، ئەوەی خەڵكی باشور نەبێت و ئەوێ ببنێت لەوانەیە بەناوچەیەكی باكوری كوردستان (توركیا) تێبگات، چونكە شێوەی سەربازگەی توركیا و نوسین و رەنگی بارەگای توركان، شاراوە نییە.
بەرواری باڵا بەر لەدابەشكردنی ناوچەكە سەر بە پارێزگای هەكاری بوو لە باكوری كوردستان، لەگەڵ دروستكردنی عیراق و دابەشكردنی ناوچەكە، بەرواری باڵایان كردە دووبەش و بەشێك كەوتە بەری باكوری كوردستان و ئەویدیكە واتە ئەم بەرواری باڵایەی ئێستا، بەر باشوری كوردستان كەوت و دەكەوێتە رۆژهەڵاتی باكوری پارێزگای دهۆك.
گەیشتنە شارۆچكەی بامەڕنێ
فینكایی ئێوارە گەیشتینە بامەڕنێ و لەگوندێكی نزیك ئەو شارۆچكەیە لاماندا، میوانی ئەبراهام-ی هاوڕێمان بووین لەگوندی (تەشیشێ). لەناو باخچەی ماڵەكەی عەسرە چایەكی زۆر بەلەززەتی بۆ ئامادەكردین. ئەو گوندە رووبەروو دەكەوێتە بەرامبەر چیای گارا. شوێنێكی تا بڵێی دڵۆفێن و سازگاربوو. ئەبراهام پیاوێكی تابڵێی قسەخۆش و خۆش مەحشەر بوو، خاوەن ئەزموونی كاری حزبیی و شارەزای مێژووی ناوچەكەو بادینان بوو. گفتوگۆی دوورو درێژمان كرد، باسی بارودۆخی كلدۆئاشورییەكان و تێكەڵ بەباری سیاسی و دۆخی بادینانمان كرد تا رۆژئاوابوون، بۆ شەوەكەی پەیمانی لێ وەرگرتین دانیشین و لەوێ گفتوگۆكانمان تەواو بكەین.
بێگومان جیاوازییەكی گەورە لەنێوان دۆخی كلدۆئاشورییەكان لە بەرواری باڵاو دۆڵی نەهلەدا هەیە. جیاوازییەكە هەم كۆمەڵایەتییە و هەمیش ئەو گرفتانەی پەیوەندی بەزەوی و زارەوە هەیە لە بەرواری باڵا یان نییە، یاخود زۆر كەمە، بەڵام بەرواری باڵا وەك ناوچەكانی دیكەی بادینان، بەهۆی بوونی گەریلای پەكەكەوە، بەردەوام لەلایەن فرۆكەی توركیاوە بۆردومان دەكرێت و جگە لەخەڵكی مەدەنی، هاوكات چەكدارانی پەكەكە دەكرێنە ئامانج.
كەنیسەیەكی مەسیحیەكان لەگوندەكە نۆژەن دەكرایەوە، ئەو هاوڕێیانەی لەگەڵم بوون حەزیانكرد سەرێكی ئەوێ بدەن، ئەبراهام دەستی گرتم و وتی وەرە حەزدەكەم شوێنێكت پێشان بدەم كە فرۆكەكانی توركیا بۆردومانیان كردووە.
هوردە هوردە بەناوی گوندیدا دەڕۆیشتین، لەپڕ وتی ئەو خانووە رووخاوە دەبینی؟ وتم بەڵێ. وتی بەر لەماوەیەك ئەو خانووە فرۆكەی توركیا بۆردومانیان كردو 12 گەریلای پەكەكەی تێدا شەهیدبوون!
بەپێی پرسیاركردنم بۆم دەركەوت كە ئەو خانووە ژورێك و بەرهەیوانێك بووە لەگوندی تەشیشێ و گەریلاكانی پەكەكە بۆ چەند رۆژێك لەناو ئەو ژوورەبوون بەبێدەنگیی، بەڵام لەوەدەچێت سیخوڕیان بەسەردا كرابێت و فرۆكەی توركیا بۆردمانی كردبن! ئینجا دیار نییە سیخوڕەكە لەناوخۆی خۆیاندا بووە یان لەوناوچەیە بووە. ئەوەی من بینیم خانوەكە بەتەواوی وێران ببوو، بەقسەی خەڵكی گوندەكە، چەند كەسێكیان بەبرینداری مابوون و ناوچەكەیان جێهێشتبوو.
بۆ شەوەكەی لەگەڵ چەند هاوڕێیەكی كلدۆئاشوریی (مەسیحی) و خەڵكی گوندەكانی دەوروبەر لەباخچەی هاوڕێیەكمان دانیشتین. بەسام و پترۆس و ئەبراهام و كاك ئەمیری هاوڕێم دانیشتین. ئەو شوێنەی لێی بووین دەكەوتە بن شاخی گارا، ناوچەیەكی بەرزبوو، تابڵێی ساردبوو. پترۆسی هاوڕێمان شارەزاییەكی زۆرباشی لەراوشكار و مانەوە لەشاخ هەبوو، خێرا چەند دارێكی وشكهەڵاتووی ئەستوری هێنا، لەناو باخچە ئاگرێكی زۆر سەرنجڕاكێشی كردەوە. ئێمەش بەدیار ئاگرێكی بێ دوكەڵی سورهەڵاتوو بازنەماندا. دانیشتنێكی زۆر هێمن و بێدەنگ بوو، گفتوگۆی هێمن و بۆنی چای بەر ئاگردان و قرچەی پۆلیە ئاگر، دانیشتنەكەی تا بڵێی خۆشتر خۆشكردبوو.
كلدۆئاشوورییەكان شارەزای تەواوی بارودۆخی ناوچەكەن
بەسام و ئەبراهام خەڵكی بەرواری باڵابوون و ئاگاداری بارودۆخی ناوچەكە بوون، ئەوان لەبارەی دۆخی كلدۆئاشورییەكان قسەی زۆریان بۆ كردم. بەڕوانین لەدۆخی دۆڵی نەهلەو بەرواریی باڵا، هەستم بەهەندێ جیاوازیی كرد. ئەوەی باسیان دەكرد، كلدۆئاشورییەكانی بەرواری باڵا بەراورد بە دۆڵی یان دەشتی نەهلە كەمتر گرفتی زێدەڕۆیی سەر زەوی و زاریان هەبوو. هاوكات پەیوەندی كۆمەڵایەتییان جیاوازتربوو، كلدۆئاشورییەكان خۆیان بە(بەرواریی) دەزانن، هەروەك چۆن دانیشتوانی ناوچەكە خۆیان بەبەرواریی دەزانن. باسیان لەوەدەكرد ئاسایی دەچنە شین و شایی یەكتر و بەپیر یەكترەوەن لە كاتی درووستبوونی گرفت. بەسام وتی؛ پەیوەندیمان زۆرباشە، زۆرجار كە كەسێكی موسڵمان (كورد)ی گوندەكەمان كۆچی دواییكردووە، ئێمە چوین گۆڕمان بۆ مردووەكە هەڵكەندووە تاوەكو كۆچكردوو بەڕێكراوە بۆ گۆڕستان. وتی «لای ئێمە ئەو جیاوازیی نییە«.
ئەو نەیشاردەوە كە جارجار گرفت هەر دەبێت، بەڵام لەڕێگای كۆمەڵایەتییەوە چارەسەری دەكەن.
لەبەرواریی باڵا، ژمارەی گوندی كلدۆئاشورییەكان بەراورد بەدۆڵی نەهلە زیاتربوو. خەڵكی ناوچەكە بەگشتیی خوێندەوارییان زیاتر پێوەدیاربوو. رەنگە ئەم خوێندەوارییە كاریگەری لەسەر بەیەكەوە ژیان هەبووبێت، هەروەك ئەو هۆزە كوردانەی لەوێ دەژین جیاوازن لەگەڵ هۆزە كوردییەكانی ناوچەی دەشتی نەهلە.
ئاگرەكەی بەردەممان هەر خۆشتر و سورتر دەبوو، گفتوگۆو باسە جیاوازەكانیشمان ئەوەندەی دیكە دانیشتنەكەی گەرمتر كردبوو. چای بەر ئاگردان و رەژوو كەشوهەواكەی خۆشتر كردبوو. باس و خواسی ژن و ژنخوازیی نێوان كورد و ئاشوریی، مەسیحی و موسڵمانمان هێنایە گۆڕێ. ئەو باسە لای ئەوان گرنگیی زۆری هەبوو، چونكە وەك خۆیان گۆتەنی، گرفتی گەورەیان لەگەڵ ئەو باسە هەیە.
گرفتیان لەگەڵ قانونی باری كەسێتی عیراق هەیە
یەكێك لەگرفتە گەورەكانی كریستیان و ئاینەكان جگە لە ئاینی ئیسلام، قانونی باری كەسێتیە لەعیراق. چونكە ئەو قانونەی ئێستا هەیە، سەرباری ئەو بۆچوونەی كە قانونێكی پێشكەوتووە، بەڵام ریشەی ئەو قانونە لەئاینی ئیسلامەوە وەرگیراوە، بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بە مارەبڕین و ژن و ژنخوازیی و پرسی لەخۆگرتنی منداڵ و وردەكاریەكانی دیكەوە هەیە. مەسیحییەكانی عیراق تائێستا قانونێكی تایبەت بەخۆیان سەربارەت بە پرسی باری كەسێتیی نییە.
بەپێی ئەو قانونەی هەیە، رێگە دەدرێت كوڕێكی موسڵمان كچێكی مەسیحی مارەببڕێت و بیكاتە ژ‌نی خۆی، بەڵام رێگا پێدراو نییە كوڕێكی مەسیحی كچێكی موسڵمان مارەبكات. گرفتەكە تەنها لێرە ناوەستێت، بەپێی قانونی عیراقیی ئەگەر كچێكی مەسیحی شوو بەكوڕێكی موسڵمان بكات، ئاساییە ئاینەكەی خۆی نەگۆڕێت و هەر بەمەسیحی بمێنێتەوە، بەڵام منداڵەكانیان بەبێ ویستی خۆیان بەموسڵمان تۆماردەكرێن و دەبن بەموسڵمان، واتە منداڵەكان سەرپشك نابن لەهەڵبژاردنی ئاینی خۆیان.
بنیامین نیسان یاقۆ، یاساناسێكی ئاشوریی (مەسیحی) بوو لەشاری دهۆك، ئەو باسی لەگرفتی قانونی باری كەسێتی كرد و روونیكردەوە كە ئەو قانونەی هەیە بۆ هەموو خەڵكی عیراقە، مەسیحییەكان قانونێكی تایبەت بەخۆیان نییە. وتیشی»هەوڵی زۆر دراوە و پرۆژەی جیاواز هەبووە، دراوەتە پەرلەمانی عیراق و لەهەرێمیش هەوڵ هەبووە بۆ دانانی قانونێكی تایبەت یاخود هەمواركردنەوەی ئەو قانونەی هەیە، بەڵام سەركەوتوو نەبوون و هەوڵەكان سەریاننەگرتووە«.
هەر بەپێی قانونەكانی عیراقیی، هیچ مارەكردنێكی نێوان كوڕو كچی مەسیحی لەدادگاكان تۆمارناكرێت ئەگەر لە كڵێسا لەلای پیاوی ئاینی مارە نەبڕێت، شێوەی ماربڕینەكە لەمەزهەبێك بۆ مەزهەبێكی دیكە جیاوازە. هاوكات هیچ گرێبەستێكی مارەبڕین لەلایەن دادگاوە هەڵناوەشێتەوە ئەگەر پێشتر لەلایەن كڵێساوە بەڕەسمیی هەڵنەوەشێنرابێتەوە.
بۆ هەردوو حاڵەت، واتە ماربڕین و جیابوونەوە، پیاوی ئاینی لەكڵیسە داوەرییەكە دەكات و واتە رۆڵی دادوەر دەبینی، دواتر بەنوسراوی رەسمیی دادگا لەئەنجامی داوەریەكە ئاگاداردەكاتەوە.
سەرتیپ جەوهەر
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
