هەموو ئەوانەی كاریان لە سەر كورد كردوە، بە تایبەتی بیانییەكان، هەرزوو ڕوبەڕوی ڕاستیەكی ئاڵۆزبونەتەوە ئەویش، لە كاتێكدا كورد لە گەڵ ئەوانیتردا دەجەنگێت، لە هەمانكاتدا لە گەڵ خۆیدا دەجەنگێت.
ئەم جوت بەرەییە وەهایكردوە كە هەندێك خەسڵەتی دیاریكراو بەرامبەر بە كورد بەرهەم بێت لە ئەدەبیاتی كوردناسیدا. بۆ نمونە كورد خەڵكانێكن كە ناتوانن پێكەوەبن، ناتوانن یەكێتی و یەكبون لە نێوان خۆیاندا دروست بكەن. بەشی هەرە زۆری مێژویان بریتیە لە شەڕی یەكتریی.
ئەم دژایەتیكردنی یەكترییە لەم ماوەی دواییدا گەشتوەتە ئاستێكی ترسناك، بە جۆرێك دەتوانین باس لە هەڵوەشانی كۆمەڵگای كوردی بكەین. دیارە یەكبون و پێكەوەیی دۆخێكی سروشتی نیە، وەك چۆن پەرتەوازەیی دۆخێكی سروشتی نیە، بەڵكو هەردوو دۆخی بەرهەمهێنراون. بەڵام جیاوازییان لە ئەوەدایە كە بونیادنان پێویستی بە پلان و نیاز و كاركردن هەیە. بەڵام داڕمان ڕەنگە دەرئەنجامی هەندێك هەنگاوبێت كە نیازەكە داڕمان نەبێت. زۆرجار وڵاتێك یان گەلێك لە میانەی خەونی بۆ بەهێزبون دادەڕمێت. یان هێزێك لە هەوڵی بۆ پاوانكردن و كۆنترۆڵكردن دادەڕوخێت.
لێرەدا كۆمەڵێك پرسیاری سادە هەیە: ئایا بۆچی ململانێی نوخبەی سیاسی دەبێتە مایەی پەرتەوازەیی كۆمەڵگا؟ ئایا بۆچی خراپییەكانی نوخبەی سیاسی نابێتە مایەی ئەوەی كە خەڵك دژایەتی ئەو خراپانە بكەن، بەڵكو كۆمەڵگا سەنگەر لە یەكتر دەگرن؟ ئەم دۆخەی كە ڕەنگدانەوەی ڕەفتارەكانی نوخبەی سیاسییە، كۆمەڵگا خۆی وەك خۆی خاوەن سەربەخۆیی كار و كردارنیە، مایەی نیگەرانیە. بەڵام وەها هەست دەكرێت كە بەتاڵبونەوەیەكی سیحری سیاسییەكان لە هاتنە ئارادایە. بەتاڵبونەوەی ئەفسانە یان سیحر سەرەتای گواستنەوەیە لە سیاسەتی تەقلیدییەوە بۆ سیاسەتی سەردەم. بەڵام ئەم گواستنەوەیە كات و ئاگایی زۆری دەوێت. هێشتا كۆمەڵگای كوردی هەڵەودانی كاریزما و كەسایەتی بەهێزە، لە بڕی دەزگا و یاسا.
لە دوای ڕێككەوتنی واشنتۆنەوە لە ساڵی ١٩٩٨ شەڕی كوردی كوردی لە باشور ڕەهەندێكی ترسناكی وەرگرتوە، ئەویش ڕەهەندی تیرەتۆرییە یان ڕەهەندی خاكە. هەر یەك لە دوو پارتە سیاسییە چەكدارەكەی هەرێم، كە جوت جەمسەری شەڕی ناوخۆبون، دەیانەوێت نەك دەسەڵاتیان بە سەر جەماوەرەكەیاندا هەبێت بەڵكو دەسەڵاتی حیزبی وەك دەسەڵاتی دەوڵەتی مامەڵە بكەن و دەسەڵاتیان بە سەر خاك یان پانتاییشدا هەبێت. ئەم جۆرە دەسەڵاتە دەكرێت ناوبنێیین، دەسەڵاتی پانتایی كە هەوڵدەدات جۆرێك لە پیادەكردنی دەسەڵات بەرجەستە بكات كە ناوی دەنێنیین پانتایی من. لە زمانی ئینگلیزیدا هەبونی دەسەڵات بە سەر پانتاییەكی خاكدا، بۆ كردنی بە پانتایی سەروەر، پێی دەوترێت تێرتۆریالیتی. ڕەگی ئەم وشەیە دەگەڕێتەوە سەر وشەی تیرۆر كە یانی تۆقاندن. پانتاییەك كاتێك دەبێتە پانتایی كەسێك یان دەسەڵاتێك كە تۆقاندن تیایدا بەكاربێت و ئەگەری هەبێت هەمیشە بەكاربێت. ئەمە پەیوەندی ئاڵۆزی نێوان سیاسەت و توندوتیژییە.
بۆیە هەمیشە ئەگەر تیرەتۆری وەها دابنرێت كە پێكهاتەیەكی پەسیڤە، ئەوا تیرەتۆریالیتی كۆمەڵێك تەكنەلۆجیا یان ئامرازی سیاسییە كە خاكێك یان پانتاییەك دەكاتە قەڵەمڕەوی دەسەڵات یان لە خراپترین حاڵدا پانتایی كەسێك. ئیستا باشوری كوردستان لە گەرمەی ئەم دۆخەدا دەژی. چۆن توندوتیژی و تۆقاندن بەكاربێت بۆ ئەوەی پانتاییەك ببێتە بە پانتایی دەسەڵاتی كەسێك یان گروپێك. كاتێك پانتایی وەها دەبینرێت كە پانتایی كەسێكە، ئەوا بە مۆدێلی سەردەمی دەسەڵات ڕەهاكان، كەسی خاوەن پانتایی دەبێت هەموو نوزەیەكی جیاواز لە پانتاییەكەیدا ببڕێت هەتا هیچ گومان و نیشانەی پرسیار و دوودڵیەك لە خاوەندارێتی پانتاییەك دروست نەبێت. بۆ ئەم مەبەستە تەكنیك و ئامرازی جیاواز بونیان هەیە، لە تۆقاندن، وەدەرنان، گرتن، هەتا كوشتن. دەكرێت ئەم پرۆسەیە ناوبنێیین پرۆسەی پاكسازی. پاك یەكێكە لە ناشیرینترین چەمكە سیاسییەكان. لە ڕاستیدا پاك هەمیشە نیشانەیە بۆ نەبونی دیموكراسی، نەبونی جیاوازی، تاكڕەویی و تیرۆر. پاك یانی ترسان لە ئەویتری پیس، چونكە لە بنەڕەتدا پاك یانی نكوڵیكردن یان شاردنەوەی پیس.
لە دۆخی كوردستاندا ئەم قۆناغە كۆمەڵێك خەسڵەت دەهێنێتە ئاراوە:
یەكەم، پەرتبونی زیاتری هەردوو پانتاییەكە و بونیان بە یەكەی دژ بەیەك. ئەمە ڕاستەوخۆ كاریگەری دەبێت لە سەر شێوازی حوكمڕانی، دۆخی ئابوری و دەستوەردانی هێزە ئیقلیمییەكان.
دووەم، نەمانی ئازادی، بەڵام بە شێوازی جیاواز. چونكە بنەمای هەردوو پانتاییەكە لە سەر كێبڕكێی سەپاندنی دەسەڵات بونیادنراوە، ئەوا كێبڕكێی نێوان دوو پانتاییەكە نابێتە هۆكاری ئەوەی كە دوو یەكەی جودا دژ بەیەك ڕكەبەری بكەن و لە ئەنجامدا دیموكراسی بێتە ئاراوە، بەڵكو ئەوەی دروست دەبێت ڕكەبەری سەركوتكردنی زیاترە . جێگای سەرنجە لە ڕێككەوتنی واشنتۆن لە ساڵی ١٩٩٨، كاتێك دوو زۆنی دەچەسپێت، وەك سەرەتایەك بۆ زەمینەسازی بۆ ئاشتی، نوێنەری توركی لە دانیشتنەكەدا وەها بەهانە بۆ دوو زۆنی دەهێنێتەوە كە بونی باشە چونكە دەبێتە هۆی هاتنەئارانی دیموكراتی. بەڵام ئەمە ڕستەیەكی خیتابییە بۆ پۆشینی ڕاستیەكی تاڵ كە بە پەرتەوازەیی هێشتنەوەی هەرێم ئیدارەدانی ئاسانتر.
سێیەم، ئەم دوو پانتاییە چەندێك پێچەوانە و دژ بە یەك بن، هێندەش لەیەكتر نزیكن. ئەمە دوو سەری هەمان دەسەڵاتە. پێویستیان بە دژایەتییە بۆ ئەوەی بنەمای جودایەكی یەكتر بچەسپێنن. بەڵام هەر ئەو جوداییە بنەمای پێكەوە كاركردنیانە. ئەمە خەسڵەتی سەروەرە لە مێژوو و كەلتوری گەلاندا. جوت سەروەری تاك رەفتار، تەنها لاوازی كۆمەڵگا و خەڵكی لێدەكەوێتەوە. دەبێتە بنەمای دەسەڵاتێك كە هەمیشە نەیارێكی هەیە بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیون و دیموكراسی و ئازادی سەركوت بكات.
چوارهەم، مەرگی خەیاڵی پێكەوەیی. مێژونوسی ئیسرائیلی یوڤاڵ نوا حەریری باس لە خەسڵەتێكی تایبەتی مرۆڤ دەكات كە خەسڵەتی خەیاڵكردنە. مرۆڤ تەنها خەیاڵ ناكات بەڵكو دەتوانێت لە سەر بنەمای ئەو خەیاڵە، یەكە و ئامرازی خەیاڵی بەرهەمبهێنێت و بنەمای پێكەوە كاركردن و پێكەوەیی بهێنێتە ئاراوە. یەكێك لە ئەو نمونانە كە ئاماژەی پێدەدات، نمونەی پارەیە. پارە جگە لە ئەو بەها خەیاڵكراوەی كە مرۆڤ پێی دەبەخشێت هیچ بەهایەكی تایبەت بە خۆی نیە. بەمجۆرە پارە ئامرازێكە بۆ بەرجەستەكردنی خەیاڵێك كە ببێتە بنەمای گۆڕینەوەی ناكۆتا لە نێوان مرۆڤە جیاوازەكاندا. جوت پانتایی پاوانكراوە، نابێتە مایەی ئەوەی كە كورد یان كوردستان ببنە بنەمای خەیاڵێكی پێكەوەیی. بەڵكو دەبنە بنەمای یەكەی دژ بەیەك. دەكرێت لە ئەم ڕوانگەیەوە دەربڕینە بە ناوبانگەكەی بندیكەت ئەندەرسن بخوێندرێتەوە. بە پێی ئەندەرسن نەتەوە جڤاتێكی خەیاڵكراوە. خەڵكانێك پێكەوەن لە سەر بنەمایەكی خەیاڵی كە گوایە یەكن. ئەم یەكبونە لە ڕێگای ئامرازەكانی سەرماداریی و تەكنەلۆجیاوە ڕۆژانە فەراهەم دەبێت. پێكەوەبونی خەڵكێك لە ڕێگای هەواڵ و میدیا و مەترسی و ئاهەنگ و زۆر دیاردەی ترەوە بەردەوام دەڕێسرێت. جوت پانتایی ڕێگرە لە دروستبونی ئەم پێكەوەییە. لە سیستەمی جوت پانتاییدا دوو جۆر خەیاڵی گشتی دروست دەبێت. ئەم دوو جۆرە خەیاڵە یەكتر بەتاڵ دەكەنەوە.
سیستەمی جوت پانتایی بۆ هەرێمی كوردستان لە چەندین لاوە زیانبەخشە. لە كاتێكدا ئەم دوو پانتاییە وەها خۆیان وێنادەكەن كە ڕكەبەری یەكترن و جودان، بەڵام لە هەموو ئەو بوارانەی كە بۆ حوكمڕانی و دروستبونی هاوبەشی و بەرژەوەندی خەڵك هەیە، دژ بە یەك دەبن، بەڵام لە بوارەكانی تری وەك پێشلكردنی یاسا و گەندەڵی و نزیكایەتی لە گەڵ وڵاتانی ئیقلیمی دۆستی یەك دەبن یان هاوكاردەبن.
سەردار عەزیز
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
