حەقیقەتی درۆ

لەم ساتەوەختەی تێیدان، بەهۆی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە، بەربڵاویی هەواڵی درۆیینە بۆتە كێشەیەكی راستەقینە تا ئەو رادەی خەریكە دەبێتە دیاردە. رۆژانە، بەڵكو هەر سەعات و دەقیقەیەك، دەیان هەواڵی ترسناك و نامۆ و روخێنەر، چ سیاسی یان ئابووری یان كۆمەڵایەتی یان زانستی و پزیشكی دەكەوێتە بەرچاومان، لە بەرامبەریدا دەستەوەستان دەبین، دواتر بۆمان دەردەكەوێت ئەو هەواڵە دوورە لە راستییەوە، ئەوەی مەترسی ئەو جۆرە هەواڵانە زیاتر دەكات بەناو زانا و شارەزایانی بوارە جیاجیاكانن كە مەیدانەكەیان داگیركردووە.

توێژەرانی پەیمانگای ماساچوتس لە كامبریج، شرۆڤەی ئەو زانیاریانەیان كردووە كە لە تویتەر بڵاوكراونەتەوە، تاوەكو بزانن كام هەواڵی راستەقینە یاخود درۆیینە وەرگری زیاترە؟ 126 هەزار هەواڵی هەمەجۆر و دژ بەیەكیان تەماشا كرد، كە نزیكەی سێ ملیۆن كەس لە ماوەیەكی دیاریكراودا تویتیان كردووە، بۆیان دەركەوتووە هەواڵە درۆیینەەكان زووتر و خێراتر بڵاودەبنەوە و دەگەن.

تێبینی زاڵبوونی هەواڵی درۆیینەیان كرد، ئەمەش وایكردووە خەڵكی متمانەی بە ئاژانسەكانی هەواڵ نەمێنێت و توانای جیاكردنەوەی دروستی و نادروستی هەواڵ لە دەست بدەن، حەوت لە دە كەس ترسیان لە بەكارهێنانی هەواڵی درۆیینە وەك چەك هەیە، لە (60٪) ئەوانەی راپرسییان لەگەڵ كراوە، بە متمانەوە ناتوانن هەواڵی راست و درۆیینە لێك جیا بكەنەوە. ئەو پرسیارەی لێرەدا دێتەڕوو، چی وا دەكات بڕوا بە هەواڵی درۆیینە بكەین؟ چۆن بتوانین خۆمان و كۆمەڵگەكەمانی لێ بپارێزین؟
پرۆفیسۆر مارك وایتمور لە زانكۆی كینت لە ئەمریكا، هۆكارەكەی بۆ ئەوەی پێی دەگوترێ (لایەنگیریی راستاندن) دەگێڕێتەوە، واتە مەیل و ئارەزووی كەسەكان بۆ وەرگرتنی زانیاری، كە پشتڕاستی بۆچوونەكانی رابردوویان دەكاتەوە، هەروەها خۆلادان لەو زانیارییانەی لەگەڵ بۆچوونەكانیان نایەتەوە.

بەداخەوە، مێشك، باشتر ئامادەیە بۆ وەرگرتنی ئەو هەواڵە ناڕاستانەی كە گونجاو و لەبارە لەگەڵ ئەو بۆچوون و بڕوایانەی پێشتر لای تاك هەبووە، ئەو لایەنگرییە لە سەرەتای تەمەنەوە دروست دەبێت، وەك حاڵی ئەو منداڵەی كە فێری جیاكردنەوەی خەیاڵ لە واقیع دەبێت، سەرەتا مەیلی بەلای وەرگرتنی خەیاڵدایە و لەو بارەوە دەست بە پرسیاركردن لە كەسوكاری دەكات، لێرەوە ململانێی نەگونجاو بۆ ئاستی دەروونی منداڵ دروست دەبێت! لەگەڵ كاتدا، خەڵكی میكانیزمی مامەڵەكردنی پەرەپێدەدات، وەك لایەنگری باوەڕكردن تاوەكو خۆی لە ململانێ و دڵەڕاوكێ بەدووربگرێت.

بەڵام دكتۆر ناسان گیفلیك لە زانكۆی لینكۆڵن لە بریتانیا، پێی وایە، دەروونی مرۆڤ و لایەنگریی مەعریفی و دەمارگیریی كوێرانە و گومان و هەست و سۆز و هەڵوێستی كەسی و مەیلەكانی جیاوازەكانی تری، رۆڵی یەكلاكەرەوە لای هەندێك كەس دروست دەكات بۆ بڵاوكردنەوەی هەواڵی ناڕاست و بڕوا پێكردنی و پەخشكردنی و شاردنەوەی راستییەكان، ئەمەیان زۆر پێ گرنگترە لەوەی حەقیقەتیان بۆ بخەنەڕوو.

بۆ كەمكردنەوەی بڕواكردن بە هەواڵی درۆیینە، پێویستە ئاستی گومان و دڵەڕاوكێ كەمبكەینەوە تاوەكو خێرا نەكەوێنە دوای ئەو هەواڵانەی پێمان خۆشە ئەگەر درۆیینەیش بێت، ئەویش بە كۆمیدیا و گاڵتە و سوعبەتەوە دەبێت، هەروەها كات بە بیستنی تێڕوانینی جیاواز بدەین تاوەكو بۆچوونەكانمان رێك بخەینەوە و مكووڕ نەبین لەسەر بۆچوون و تێڕوانینەكانی پێشوومان.

فەیسەڵ عەلی