لە سەروەختی دەستبەكار بونی دیموكراتە میانڕەوەكان بەسەرۆكایەتی جۆبایدن لە كۆشكی سپی ، ئێران و ئەمەریكا چاوەڕێی یەكترن كامیان پێش ئەوی تر سڵاو بكات و هەنگاوێك بێتە پێش .
یەكەمیان چاوەڕێیە سزا ئابوریەكانی لەسەر هەڵبگیرێت و جارێكی تر لەروی ئابوریەوە ببوژێتەوە ، ئەوەی دوەمیش چاوەڕێیە تاران بەتەواوی دەست لە بەرنامە ئەتۆمیەكە هەڵگرێت و گویڕایەڵانە بێتە سەر مێزی گفتوگۆ.
لەم شەڕەدا كە چاودێران بە “شەڕی كات” لە نێوان ئەمەریكا و ئێران ناوی دەبەن ، گەلانی ئێران رۆژانێكی ئابوری سەخت بەرێوە دەبەن ، ئیسرائیل و ئەمەریكا و وڵاتانی ئەوروپاش ترسی ئەوەیان هەیە ئێران سود لەم فاكتەری كاتە وەربگرێت و سەرەڕای فشارەكان دەستی بە چەكی ئەتۆم بگات .
ماوەی چوار ساڵ زیاترە ئێران بە دۆخێكی ئابوری سەختدا تێپەڕدەبێت ، هۆكاری ئەمەش هەڵوەشانەوەی یەك لایەنەی رێكەوتنی ئەتۆمیی بو لە لایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی پێشوی ئەمەریكا و پەیڕەوكردن لە سیاسەتی “ئەوپەڕی فشار”بو دژ بە كۆماری ئیسلامی ، بەڵام وا دیارە سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ بۆ دورخستنەوەی ئێران لە چەكی ئەتۆم ، پاش چوار ساڵ بێ ئەنجام بوە ، وەك باراك ئۆباما لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمەریكادا ئاماژەی بۆ كرد.
ئێستا ئەوەی ماوە چاوەڕوانیەكانی ئێران و كۆمەڵگای نێودەوڵەتیە لە ئیدارەی میانڕەوی دیموكراتەكان بە سەرۆكایەتی جۆبایدن كە بە ئیدارەیەكی جیاواز لە ئیدارەی پێشو ناسراوە ، بۆ هەڵگرتن یان لانی كەم سوككردنی سزا ئابوریەكانی سەر ئێران و لەبەرامبەریشدا دەستهەڵگرتنی ئێران لە بەرنامە ئەتۆمیەكەی.
رێكەوتنی ئەتۆمیی ساڵی (2015) كە عەرابەكەی باراك ئۆباما بو وەك خاڵی بەیەكگەیشتنەوەی تاران و واشنتن جارێكی تر هیوای لەسەرهەڵچنراوە ، بەڵام ئایا بارودۆخ بۆ گەڕانەوە بۆ ئەو رێكەوتنە لەبارە ، لە كاتێكدا ئێران سودمەندی یەكەمی ئەم گەڕانەوەیە دەبێت؟
لەسەرەتای هاتنی ئیدارەی جۆبایدن زیندوبونەوەی رێكەوتنەكە پێشبینی كراو بو ، بەڵام ئاماژەكانی ئێستا وای دەردەخەن گەڕانەوە بۆ ئەو رێكەوتنە كە دڵخوازی ئێرانە ، هەروا ئاسان نەبێت.
بەشێوەیەكی گشتی چاودێرانی سیاسی پێیان وایە سڕینەوەی ئاسەواری سیاسەتە پەڕگیرەكانی دۆناڵد ترەمپ لەلایەن ئیدارەی نوێ هەروا ئاسان نیە و كاتی دەوێت ، كەواتە دەبێت ئێران بۆ گەڕانەوەی ئەمەریكا بۆ رێكەوتنی ئەتۆمیی زیاتر چاوەڕوان بێت ، یاخود سازشی زیاتر بكات ، یان چاوەڕێی سوپرایزێكی ئەمەریكیەكان بێت.
ئیدارەی جۆبایدن دەزانێت گواستنەوە لە سیاسەتی “ئەوپەڕی فشار” لەسەر تاران بۆ سیاسەتێكی نەرم لەوانەیە دەستكەوتی باشی بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران تیا بێت ، بۆیە وەك دەبینرێت نایەوێت هەنگاوی بەپەلە بنێت و زیاتر چاوەڕێی ئێرانە ، لەبەرامبەریشدا هەست بە تامەزرۆییەك دەكرێت لەلایەن حكومەتی رۆحانیەوە بۆ گەڕانەوە بۆ رێكەوتنەكە و ئەمەش لە جموجوڵەكانی وەزارەتی دەرەوەدا بەدی دەكرێت.
لە ساڵی (2015) رێكەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ واشنتن و وڵاتانی ئەوروپی ، لە ناوخۆی ئێراندا، بەدەستكەوتێك بۆ حكومەتەكەی رۆحانی هەژمار كرا ، خەڵكی ئێران لەسەر شەقامەكان ئاهەنگیان سازكرد ، بەڵام زۆری نەبرد بەهاتنە سەر كاری ترەمپ لە (2016) رێكەوتنەكە هەڵوەشایەوە و رابەری كۆماری ئیسلامی ئێرانیش كە هەر لەسەرەتاوە بەرێكەوتنەكە دڵخۆش نەبو ڕایگەیاند ” پێشتر وتبومان متمانە بە “شەیتانی گەورە” ناكرێت”.
دواهەمین پێشكەوتنەكان لەم دۆسیەیەدا چین؟
لەئیستادا یەكێتی ئەوروپا سەرقاڵی دۆزینەوەی رێگە چارەیە بۆ لێكنزیككردنەوەی ئێران و ویلایەتە یەكگرتوەكان لە پیناو دوبارە گەڕانەوەی هەردولا بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی ، بۆ ئەم مەبەستە ئەمرۆ دوشەمە وەزیرانی دەرەوەی یەكێتیەكە لە بروكسل كۆبونە تەوە.
یەكێك لەو پێشنیارانەی خراوەتە رو بەشداری كردنی واشنتنە لە كۆبونەوەكانی تایبەت بەم دۆسیەیە ،واتە رو بەرو كۆكردنەوەی ئێران و ئەمەریكایە لەسەر مێزی دانوستان ، ئەم پێشنیارە لەلایەن وەزیرانی دەرەوەی یەكێتیەكە پێشنیاز كراوە و ئێران دەڵێت لێی دەكۆڵینەوە .
بەرپرسی سیاسەتی دەرەوە و ئاسایشی یەكێتی ئەوروپا جوزیف بولەر دەڵێت ” پەیوەندیە دیبلۆماسیەكان سەبارەت بە رێكەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران چڕكراوەتەوە و لەگەڵ زۆر لایەن قسە كراوە ، لەوانە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا”
ئەوەی یەكێتی ئەوروپا هەوڵی بۆ ئەیات گەڕاندنەوەی ویلایەتە یەكگرتوەكانە بۆ رێكەوتنی ئەتۆمی و هەروەها پابەندبونی ئێرانە بە “هەمو پابەندیەكانی” ئەم رێكەوتنە.
ئەمەریكا چی لە ئێران دەوێت؟
چاودێران پێیان وایە هەتا كات بڕوات داخوازیەكانی واشنتن لە تاران زیاتر دەبێت ، رێكەوتنیش قورستر ، ئەمەش لە قازانجی ئەو خواستەی حكومەتی ئێران نیە كە دەیەوێت سزا ئابوریەكان بە زوترین كات هەڵگیرێت و بوژانەوەیەك لە وڵاتدا رو بدات ، بەڵام دیارە ئەوەی لە ئێران كار دەكات تەنها روانگەی حكومەتی رۆحانی نیە ، بەڵكو خواستێكی دیكەش هەیە كە نایەوێت ئێران سازش بۆ زلهێزی جیهانیی بكات.
چاودێران پێیان وایە ئەگەر پێشتر و لە (2015) خواستی ئیدارەی باراك ئۆباما لە رێكەوتنی ئەتۆمیی تەنها لەچوارچێوەی دەستهەڵگرتنی ئێران بو لە خەونی گەیشتن بە چەكی ئەتۆم ، ئەوا ئێستە لەگەڵ زیاتر هاتنە پێشەوەی ئێران لە ناوچەكەدا داواكانی واشنتنیش زیاتر بوە و دەیەوێت كۆماری ئیسلامی بگەڕێنێتەوە سنورەكانی خۆی.
ئەوەی لە میدیاكاندا زیاتر تیشكی لەسەرە رێكەوتنی ئێران و ئەمەریكایە لە دۆسیەی ئەتۆمیی ئێراندا ، بەڵام بەڕای چاودێران بابەتی ئەتۆم تاقە داوای ئیدارەی جۆ بایدن نیە لە تاران ، بەڵكو دەستهەڵگرتن لە پشتیوانیی گروپە چەكدارەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، بەتیبەت لە عێراق و سوریا ، یەكێكی ترە لە داخوازیەكانی ئیدارەی نوێ و پێدەچێت ببێتە بەشێك لە هەر رێكەوتنێكی نوێ لە نێوان دو وڵات.
دۆناڵد ترەمپ لەسەردەمی خۆیدا زو زو جەختی دەكردەوە ” نایەوێت ئێران بروخێنێت ” بەڵكو “دەیەوێت ئێران ببێتە وڵاتێكی پابەند و سیاسەتی ئەوپەڕی فشاریش هەر لەم چوار چێوەیەدایە.”
بەڵام وا دەردەكەوێت سەرە ڕای هەمو قەیرانە ئابوریەكان و فشاری چەند ساڵە ، ئێران لاواز نەبوە و بە پێچەوانەوە بوەتە ركابەرێكی راستەقینە ی ئەمەریكا لە ناوچەكەدا ، لەبەرامبەر ئەم راستیەشدا ئیدارەی جۆبایدن یان دەبێت كۆتایی بە سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ دەهێنێت و رێگەی هەناسەدان بە كۆماری ئیسلامی بدات و لە بەرامبەردا ئێرانیش دۆسیەی بەرنامە ئەتۆمیەكەی ڕاگرێت ، یاخود دەبێت بەردەوام دەبێت لەسەر سیاسەتی فشاركردنی زیاتر و دۆسیەی ئەتۆمیەكەی ئێرانیش بە رێگایەكی دیكە كۆتایی پێ دێنت ، كە لەمەشدا گورزی سەربازیی لە دەرەوەی بژاردەكان نابێت .
عەبدوڵڵا رێشاوی
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
