بۆ ئەوەی مێژوی شەرمەزاری دووبارە نەبێتەوە

نامەیەكی كراوە بۆ جەنابی بارزانی
موعتەسەم نەجمەدین
بەرێز بارزانی:
ئەوەی ناتوانرێت و ناكرێت نكۆڵی لێبكرێت ئەو راستیەیە، كە لە ئەمرۆدا بارودۆخی جیهان بە گشتی لە واقعێكی زۆر ئاڵۆز و پڕ لە قەیران و كارەساتدایە. لەم نێوەندەدا ئێمەی كورد بارمان زۆر لە وڵاتان و گەلانی تر قورستر و ژیانمان پڕ چەرمەسەریتر و ئایندەمان زۆر نارونتر و مەترسیدار ترە. جیهان بە گشتی لە ساتێكی مێژوی زۆر هەستیاردا هەنگاو بەرەو سەردەم و قۆناغێكی نوێ دەنێت. گەلان بە گشتی لەوە ئاگادار بونەتەوە، كە رۆژانی داهاتوو چەندێك مایەی ئومێدە ئەوەندەیش هەڵگری مەترسی و كارەساتە. لەم واقعەدا ئێمەی كورد لە بێ ئاگای و نەزنینماندا بە بێ بەرنامە و بە كۆڵێك نەهامەتیەوە دەچینە ئەم بازارە بێ رەحمەی ئایندەوە. لەم ساتە مێژویەدا گەلان بە گشتی لە خەمی بونیادنانەوەو دیاریكردنی ئایندەی نەتەوەوی و نیشتمانیدان و هەوڵەكانیان بەگشتی بەرەو دابینكردنی خۆشگوزەرانی بۆ میللەت و نەوەكانی دوای خۆیان چڕ كردوەتەوە. لەم ساتەدا ئێمەی كورد جگە لەم بار و خەمە گەورەیە بۆ خۆیشمان كۆمەڵێك نەهامەتی و قەیرانی لۆكاڵی و تایبەتمان لە تەواوی بوارەكانی ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری خوڵقاندوە، هۆی سەرەكی ئەم واقیعەیش پێش هەر شتێكیتر كاڵفامی و نەزانی خۆمانە. ئێمە لە لێواری كارەسات و داروخان و هەرەسێكی نوێداین، تەواوی ئاماژە و بۆچونەكان لە سەر ئەوە كۆكن، كە هیچ ئاسۆ و روناكیەك بۆ رزگاربوون لەم قەیران و نەهامەتیە لە مەودای بینیندا نابینرێت، ئەم هەقیقەتیش دەرئەنجامی دواكەوتوی عەقڵی سیاسی و ئیداری كورد خۆیەتی، نەك نەیارنی.

لەم بارودۆخەدا عێراق وەك مۆراڵی هەمیشەی خۆی، كەوتوەتە هەوڵی شكاندنی شكۆی نەتەوەی كورد و ناچاركردنمان بە تەسلیم بوون بە ئیرادەی عەقڵیەتێكی تایەفەگەری و رەجعی. سیاسەتی شەڕانگێزی و پاوانخوازی عێراق لە سەر كوردستان پرۆسیسێكی مێژویە، بۆیە كاریگەریەكانی هەرچەندێك بێت، میللەت تەحەمولی دەكات، بەڵام سیاسەتی ناتەندروستی سەركردایەتی كورد و گەندەڵی و نادادی دەسەڵاتی كوردی گەیشتوەتە ئاستێك زۆر ئەستەمە تەحمول بكرێت. لە ئەمرۆدا زۆرینەی خەڵك توشی دۆخێك لە ژیانی پڕ لە چەرمەسەری و هەژاری بونەتەوە، برسێتی و نەبونی تەنگی بە بەشێكی زۆر لە خەڵك هەڵچنیوە، ئێوەیش تەنیا وڵامتان بۆ هەموو ئەم كارەساتەنە ئەوەیە، داوا لە میللەت دەكەن دانبەخۆیاندا بگرن و لە پێناو گەیشتن بە ماف و ئازادیەكانیان قوربانی زیاتر بدەن، بەڵام بەرێزم، ئەمە لە كاتێكدایە بە بەرچاوی خەڵكەوە توێژێكی بەرفراوان لە سیاسەتمەدار و پیاوانی ئێوە لە ژیانێكی شاهانە و پڕ لە دەستكەوتو خۆشگوزەرانیدان. گەندەڵی لە كوردستان لە دیاردەیش دەرچوە و بووە بە سیستم، خەڵك و تەواوی دام و دەزگاكانی ئەم وڵاتە بە دەستی گەندەڵی و جەهلەوە زەلیل و داماو بوونە. تۆ و خانەوادەكەت زیاتر لە نیو سەدەیە فەرمانرەوای شۆرش و دواتریش حكومەتی هەرێم دەكەن، لە گەڵ ئەوەی لە شاخیش تەواوی سەركردەكانی كورد ژیان و گوزەرانیان وەك ئاغا و دەرەبەگەكان بووە، لە شاریش ئێوە ژیانی شاهانە دەبەنە سەر و خۆتان لە ئاستی شازادەكانی كەنداو دەبینن، بەڵام بە پێچەوانەی ئەوانەوە ئێوە ئامادە نین زەكاتی خۆشگوزەرانیەكانتانیش بدەن بە خەڵكی هەژار و ستەمدیدەی كورد.

بەرێز جەنابی بارزانی:
راستە لە سەردەمی قەیراندا تەنیا رێگا تەقەشوفە، بەڵام ئەگەر ئەم تەقەشوفە تەنیا بۆ خەڵك و چینەكانی خوارەوەی میللەت بێت و ئێوەو سەركردە و كۆیلەكانتان نەگرێتەوە، نەك هەر سەرناگرێت و كۆتایەكەی شكست دەبێت، بەڵكو دوور نیە نەبێتە زەمینەیەك بۆ خوڵقاندنی كارەسات. سەرۆكی كرواتیا كاتێك بریاری تەقشوفی دا سەرەتا لە خۆی و دەسەڵاتدارانی وڵاتەكەیەوە دەستی پێكرد، یەكەم كار ئەنجامیدا كەمكردنەوەی موچە و خەرجیەكانی خۆی و وەزیر و كاربەدەستانی باڵای حكومەت بوو، فرۆكە تایبەتەكەی خۆی فرۆشت، ئۆتۆمبێلی تایبەتی وەزیرەكانی فرۆشت، ئەوكات داوای لە خەڵك كرد پابەند بن بە بەرنامەی تەقەشوفەوە بە پێ توانای خۆیان، میللەتەكەیش دوای ئەم هەڵوێستە تەواو پابەندی بریار و رێنمایەكانی بوون، بەڵام ئێوە تا ئەمرۆ بەردەوامن لە سەر لاڤ و گەزاڤی خۆتان، تا ئەمرۆ رەورەوەی گەندەڵی و بە هەدەردانی ماڵ و موڵكی خەڵك رانەگیراوە، كەچی داوا لە میللەت دەكەیت پابەندبن بە بەرنامەی تەقەشوف و قبوڵی ژیانی كولە مەرگی بكەن. ئێوە پەرلەمانێكی كارتۆنیتان دامەزراندوە هیچ كارێكیان نیە تەنیا نمایش نەبێت، كەچی دەریایەك داهاتی ئەم میللەتە دەكەن بە گەرویاندا، كار وابروات بە چەند خولێكیتر هەموو داهاتی ئەم وڵاتە بەشی ئێوەو حكومەت و پەرلەمانە كارتۆنیەكەتان ناكات.

بەرێزم: لە كوێی دونیادا هەبووە حزب بۆخۆی خاوەنی دەزگای هەواڵگری و ئاسایش و هێزی تایبەت بە خۆی بێت، ئەمە لە كاتێكدا ئەركی تەواوی ئەم دەزگا و هێزانە چاوسوركردنەوە لە خەڵك و دەمكوتكردنی ئەو كەسانە بێت، كەرەخنە و گلەیان هەیە لە شێواز و فۆرمی فەرمانرەوای ئێوە.

بەرێزم تەنیا مانەوەی ئێوە لە سەر كورسی فەرمانرەواوی بە زەبری هێز و بە پرۆسەی هەڵبژاردنی گومانوی، شەرعیەتی مانەوەتان لە دەسەڵات و حوكمرانی ئەم میللەتە ناداتێ.

جەنابی بارزانی:
تۆ بە ئاگای لەوەی لە ئەمرۆدا مرۆڤایەتی بە گشتی ژانی لە دایكبونێكی نوێ دەیگرێت، لە قۆناغی پەرینەوەدا بۆ بونیادنانێكی نوێ و دارشتنەوەی سیستمێكی نێو دەوڵەتی نوێ و دانانی بناغەی نەخشەیەكی سیاسی نوێ بۆ تەوی جیهان، زلهێزەكانی دونیا لە شەڕ و ململانێیەكی زۆر توندان. لەم نەخشە نوێیەدا تەنیا ئەو گەل و نەتەوانە دەتوانن پێگەی شیاو بە خۆیان بسەپێنن، كە خاوەن ئیرادەی بەهێز و دیارن، بەڵام كاتێك ئێوە دێن ئیرادەی میللەت دەكوژن و تەواوی خواست و ئاواتەكانی سفر دەكەنەوە، چ ئومێدێك بۆ گەیشتن بە ماف و ئازادیەكانی كورد وەك نەتەوەو میللەت دەمێنێتەوە.

لەم ساتە مێژوویە هەستیارەدا تەواوی میللەتان بە كوردیشەوە لە بەردەم دوو چارەنوسی جیاواز دان، بەرەو داروخان یان بونیادنان دەچن، بەواتە هەل و مەترسیەكان لەم ساتە مێژویە پێكەوە دەرەخسێن، لێرەدا پرسیارە جدی و گرنگەكە ئەوەیە، كێن ئەو میللەتانەی دەتوانن ئەم دەرفەت و هەلە بقۆزنەوەو و ئامانجی نەتەوەی و نیشتمانی خۆیان بپێكن، و كێن ئەو میللەت و گەلانی مەترسیەكان دەیانهارێت و بەرەو داروخان و نەهامەتی راپێچیان دەكات؟. ئەوەی مایەی نیگەرانی و خەمە مێژوی ئێمە لەم بوارەدا پاڵپشت نیە، بۆ ئەگەری قۆستنەوەی ئەم هەل و دەرفەتەی لە ئەمرۆدا دەخرێنەروو، ئێمە لە مێژوی سیاسی خۆماندا چەندینجار بوینەتە قوربانی و چەندین هەلی زۆر گرنگمان لە دەست داوە، زۆرینەی رەهای ئەو قوربانی و لە دەستدانە بە هۆی كەم شارەزای سەركردەكانی كورد و كورتبینی و تێنەگەیشتنیان بووە لەیاسا و رێسای گەمە سیاسە نێودوڵەتی و هەرێمایەتیەكان. نوێترین ئەو شكست و قوربانیە ئاشبەتاڵی ساڵی 1975ی شۆرشی ئەیلول بوو. سەركردەكانی شۆرش بۆ پاكردنەوەی ئەستۆی خۆیان لەو شكستە هەر لە یەكەم ساتی بەرجەستەبونی ئاشبەتاڵەكەوە، كەوتنە بانگەشەی ئەوەی ، كە كورد و شۆرشەكەی قوربانی موئامەرەیەكی نێودەوڵەتی بوونە. ئەوەیش هیچ تاوان و سوچێكی ئەمانی تیادا نەبووە. تا ئەمرۆشی پێوە بێت وەك پاشماوەی ئەو شۆرش و سەركردانە پێتانوایە هۆی ئەو شكستە ئەو موئامەرە نێو دەوڵەتیە بووە، كە لە لایەن نەیارانی كوردەوە لە دژی شۆرش بەرجەستەكرا و ئاواتی ئەم میللەتی هاری، بەڵام راستیەكە ئەوەیە هۆی شكستەكە ئەو موئامەرەیە نەبووە، بەڵكو ئەوە ئەو سەركردایەتەیە بوو، كە توشی نابینای راستیەكان بوو، كەوتە داوی تیۆری ماسیگرەی رەشەوە، بەواتە كورد بە تیۆری ماسیگرەی رەش شكستی هێناوە، نەك بە تیۆری موئامەرە وەك ئەوەی تا ئەمرۆش ئەم ئاوازە لێدەدرێتەوە. كورد ئەو كات و تا ئەمرۆش قوربانی تێنەگەیشتنە لە واقعی ململانێی سیاسی و گەمەی نێودەوڵەتی و ئەجندای زلهێزەكانی دونیا و پرۆسەی هەڵوەشاندنەوەو سەر لەنوێ بونیادنانەوەی سیستمی جیهانی.

لە سەردەمی شۆرشی ئەیلولدا سەركردایەتی كورد بێ ئاگا بووە لەوەی لە پشت پەردەی سیاسەتەوە چی دەگوزەرێت، بێ ئاگا بووە لە نەخشەی سیاسی و پلانەكانی ئێران و تەنانەت خواستە مێژویەكەی بۆ وەرگرتنی شەتو لعەرەب لە عێراق. لەو دەمەدا ئێرانیەكان، كە زیاتر لە سەدەیەك بووە چاویان بریبوە ناوچەی شەتولعەرەبی عێراق، پشتگیریكردنیان بۆ شۆرشی كورد تەنیا بە مەبەستی ناچاركردنی عێراق بووە بەدەستبەرداربوون لە ناوچەی شەتولعەرەب، بەڵام وەك ستراتیج هیچ كات نە ئێران و نە توركیا بونی كیانێكی كوردی نیمچە سەربەخۆیشیان ناوێت. لەو دەمەدا سەركردایەتی كورد ئەگەر هەندێك هۆشی هەبوایە ئەوە نەدەبوو هەموو هێلكەكانی بخاتە سەبەتەی ئێرانیەكانەوە و ئەو قومارە بكات، كە دەرئەنجام بە نەزانی هەموو شتێكی دۆران.

لە ئەمرۆدا ئەم سیناریۆیە جارێكیتر دووبارە دەبێتەوە، بەڵام ئەمجارەیان ئێران چی لە عێراق و كورد دەوێت و توركیا چی دەوێت، ئەمە جەوهەری باسەكەیە. لە ئەمرۆدا تورك بە ئاشكرا شەڕی میللەتی كورد دەكات و ئەوەندەیش بێ منەتە هیچكات ئەم خواستەی خۆی ناشارێتەوەو بە ئاشكرا داوای كۆتایی بە قەوارەی هەرێمی كوردستان دەكات و پشتگیری خۆی بۆ عێراق لەم چوارچێوەیەدا نەشاردوەتەوە. ئەوەی جێگای رامانە تورك جیاواز لە سیناریۆی ساڵی 1975 بە بێ هیچ بەرامبەرێك ئامادەیە شەڕی دژ بە هەرێمی كوردستان بۆ عێراق بكات. ئەم هەقیقەتە لە ئەمرۆدا ئەوەند روون و ئاشكرایە هەموو خەڵكی كورد هەستی پێدەكەن، بگرە بەشێكی زۆر لە میللەتی كورد لەو باوەرەدان، كە ئێوە بونەتە بە شێك لە سیناریۆیەكی توركی فاشی و تەنیا ئامانجتانیش پاراستنی بەرژەوەندی و دەسەڵاتی خۆتان و حزبەكەتانە.

جەنابی بارزانی:
مێژوو لەم ناوچەیەی ئێمەدا لە دووبارەبونەوەدایە، بەڵام وەك ئەوەی وانەكانی مێژوو ئاماژەی پێدەكەن و بیرمەندانی گەورەی جیهانی جەغتی لە سەردەكەنەوە، رووداوەكانی مێژوو لە جاری یەكەمدا تراجیدیایە و لە جاری دووەمدا دەبێتە گاڵتەجاری. لە ئاشبەتاڵ و شكستی شۆرشی ئەیلولدا تراجیدیایەك خوڵقا، نەك تەنیا شۆرش بگرە تەواوی میللەتی كوردی گەیاندە ئاقاری دارمانی كۆمەڵایەتی و دەرونی و دۆخێك تەواو لە بێزاری و تورەی و نیگەرانی خوڵقاند، بە هەزاران كەس ناچاربون رێگای ئاوارەی و تاراوگە بوون بگرنە بەر، سەدان كەس توشی نەخۆشی دەرونی بوون، چەندین كەس كۆتایان بە ژیانی خۆیان هێنا. ئەو دۆخە ئەوپەری تراجیدیای میللەتێك بوو، كە نەك تەنیا مێژوو بگرە رۆڵەكانی خۆیشی بە كاڵفامی بوونە مێردەزمەی ئاواتەكانی، ئەو كات سەركردایەتی سیاسی كورد گەمەكەی بەرێوە دەبرد، بەڵام رەنگە لە ئەمرۆدا ئەم گەمەیە لە كۆتایدا خەڵك خۆی ئیدارەی بدات. ئەم سیناریۆیە، كە لە ئەمرۆدا واپێشبینی دەكرێت لە دووبارەبونەوەدا بێت، رەنگە ئەمجارەیان كۆتای گەمەكە بەو شێوەیە نەبێت یان دەرئەنجی شكستەكەمان بە شێوەیەكیتر بێت. ئەوەی نكۆڵی لێناكرێت لە ئەمرۆدا زۆرینەی رەهای خەڵك هیچ باوەرێكی بە گفت و پەیمان و قسەكانی ئێوەی سەركردە نەماوە. زۆر بە داخەوە زۆرینەی لاوانی ئێمە، كە زوڵم و زۆری بەعس و داگیركەرانی نەبینیوە و لە سایەی فەرمانرەوای ئێوەدا پێگەیوە، بەعس و داگیركەران لە ئیوە بە باشتر دەزانێت، لە راستیدا ئەمە كارەساتە هەقە ئێوە زۆر بە جدی لە سەری راوەستن. ئەو دیمەنەی لە ئەمرۆدا دەیبینین و بە هەزاران كەس بانگەشەی گەرانەوە بۆ رێكەوتن و تەسلیمبوون بە ئیرادەی حكومەتی عێراق دەكەن، لە راستیدا ئەم هەڵوێستە ئاماژەیەكی زۆر مەترسیدارە. ئەمجارەیان لە دووبارەبونەوەی مێژوی شكستدا رەنگە خەڵكی بواری ئەوە نەدات جارێكیتر ئێوە ببنەوە بە ئەندازیاری شكست و كۆتای بە گەمەكە بێنن. ئەگەر لە سەر حیسابی بەرژەوەندی نیشتمانی و نەتەوەیش بێت، توڕەی و بێزاری و نیگەرانی و هەژاری و برسێتی خەڵك وایكردوە خەڵك بۆخۆیان گەمەكە بكەن و بۆ خۆیان بە عەفەوی رێسی خەبات و تێكۆشانی دەیان ساڵەی ئەم میللەتە بكەنەوە بە خوری. بەمەیش ئێوە پێش خەڵك دەبنە قوربانی، پرسی نەتەوەیش هەمان چارەنوسی ئاشبەتاڵی ساڵی 1975ی دەبێت. لە واقعدا ئەمەیە جاری دووەم، ئەمەیە گاڵتەجاری و نالۆجیكیەتی مێژووی دووبارە، میللەتێك بۆخۆی پەنا بۆ گەرانەوە بۆ ژێر دەستی دوژمنانی بەرێت، تەنیا بۆ ئەوەی لە دەست سەركردەكانی خۆی رزگاری بێت.

ئەم دەرئەنجامە لێرەیشدا كۆتای نایەت، دوور نیە تارمای و كاریگەریەكانی ئەم شكست و دارمانە بۆ دەیان ساڵیتر نەبێتە مێردەزمەی رێز و حورمەتی شۆرشی رزگاری نەتەوەی كورد و بە دوای ئێوەدا نەیەت. لە دوای چەند دەیەیك چەند نەوەیەكیتر پێدەگەن و رەنگە بپرسن لە كاتێكدا كورد بۆ ماوەی زیاتر لە سی ساڵ خۆی فەرمانرەوای خۆی كردوە، تەواوی ئەو ماوەیە چیان بۆ پرسی كورد و مافی چارەی خۆ نوسین كردوە، بۆچی نەیانتوانی بە سی ساڵ هێزێكی پێشمەرگەی بەهێز بونیاد بنێن، ژێرخانێكی ئابوری بەهێز بونیاد بنێن، بۆچی لاوانی كورد ئەو كیانە كوردیە سیاسیەیان بە دەستی خۆیان هەڵوەشاندەوە. ئەمانە و دەیان پرسیاریتر لە وڵامدا لەوەدا چڕ دەبێتەوە، كە سەركردایەتی كورد لەم ماوەیەدا تەنیا سەرقاڵی خۆ دەوڵەەمەندكردن و بە تاڵانبردنی سامانی نیشتمانی بوونە و هەموو پرسی نەتەوەیكەیان كردوەتە قوربانی بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان و خێزان و خانەوادەكەیان. ئەو كات نمونەی چەندین میللەتی زیندویان لە بەردەستدایە، كە چۆن توانیویانە لە ماوەیەكی زۆر كەمتر لەو سی ساڵە، میللەت و نیشتمانەكەیان بگەیەننە لوتكەی خۆشگوزەرانی و سەركەوتن و باڵابونی باڵای بەرژەوەندیەكانیان، ئەوكات جگە لە نەفرەتكردن لە مێژوی كوردبوون و سەركردایەتی مێژوو چیتر پێشبینی دەكرێت.

بەرێزم جەنابی بارزانی:
بۆ ئەوەی مێژوی شەرمەزاری و شكست دوو بارە نەكەینەوە پێویستە بەرێزت زۆر بە خێرایی هەڵوێستت هەبێت. سەركردایەتی سیاسی كوردی بە گشتی، بەرێزت بە تایبەتی هەندێك لە غروری سیاسی خۆتان دابەزن و چارەسەرێك بۆ قەیران و كێشەكانی ئەم وڵاتە بدۆزنەوە. دەستپێشخەری لە دانان و دۆزینەوەی پرۆژەیەك بۆ ئاشتەوای سیاسی و كۆمەڵایەتی ئەركێكە بیانوی دواخستنی نەماوە.

هاوكات پێویستە رێگاچارەیەك بۆ قەیرانی ئابوری و دۆخی دژواری خەڵك بدۆزنەوە، لەم بوارەدا سودوەرگرتن لە ئەزمونی گەلان زۆر پێویستە، بەڵام پێشتر پێویستە زۆر بە جورئەتەوە بێنە سەر خەت و بەشێك لەو سامان و داهاتانەی چەندین ساڵە بە تاڵان لە لایەن گروپێك سەركردە و بازرگانی گەندەڵەوە دەبردرێت بگەرێنرێتەوە بۆ خەڵك، سنورێك بۆ تاڵانكاری و بە فیرۆدانی ماڵ و موڵك و سامانی گشتی دانرێت.

هیوادارم تا كار لە كار نەترازاوە سەركردایەتی سیاسی كورد ئەو باوەرە بگۆڕێت، كە پێیوایە ئەم وڵاتە موڵك و ماڵی ئەوان و كورەكانیانە و خەڵكی كۆیلە و سەپانی ئەوانن، ئەگەر نا رەنگە زەمەن بە شێوەیەكیتر ئەم باوەرەیان پێ بگۆرێت.