لەنێوان نەوەی كۆن‌و نوێدا.. یان دەسپێوەگرتن یان ملكەچی و رووخان

لە ماوەی رابردودا چەندجارێك ئەو گرفتانە سەر هەڵدەدەنەوە كە نەوەی كارەساتەكان لە رێگەیە و چیدی خۆشبەختی بەشێك نابێت لە كۆمەڵگە، رەنگە ئەم گوزارشتە بمانگێرێتەوە بۆ دوو ئاراستە لە بیركردنەوە ی گرنگ كە پێكەوە واتاكە تەواو دەكەن ئەو ئاراستانەش هەریەكە لە ململانێی نەوەكان و شانازیەكانی رابردوە، كە لە مێژووی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگاكاندا هەمیشە بونەتە گرفت و پێكدادانی كۆمەڵایەتی لەلایەن تاكەكانی كۆمەڵگاوە، بۆئەوەی بابەتە رونبێت و روداوەكان بكەینە كوردی پێویستە ئەو ئاراستانە تەواو رونبكەینەوە.

لە زانستی كۆمەڵناسیدا بابەتی ململانێی كۆمەڵایەتی یەكێكە لە بابەتە سەرەكی و بەبایەخەكانی توێژینەوە، ململانێ هەموو بەریەككەوتن و هاودژیەكە كە تاكەكانی گروپێكی كۆمەڵایەتی یان زیاتر بەریەكدەكەون بە ئامانجی پاراستنی بەرژەوەندیەكانیان، یان مانەوە و بەدەستهێنانی شكۆ و دەسەڵات بەسەر ئەوانی تردا(Pruitt, 1998) ململانێی نەوەكان جۆرێكە لە ململانێ كۆمەڵایەتیەكان، بە بۆچونی كارل مانهایم (ململانێی نەوەكان گوزارشتە لەو ململانێیەی كە لە نێوان نەوەی كۆن و نەوەی نوێدا دێتە بەرهەم، بەهۆی جیاوازیان لە بۆچون و تێفكرین و ئاراستەی بیركردنەوەیان بە جۆرێك نەوەی كۆن خوازیاری دەستگرتنە بەسەر هەموو ئەوانەی لە رابردودا بەدەستی هێناون و پێیانوایە دەبێت نەوەی نوێ پارێزگاریان لێبكات و رێگە بگرێت لە لەناوچونیان لە بەرامبەردا نەوەی نوێ باوەری بە نوێبونەوە هەیە و پێیوایە كە پێویستە ئایندە بە دڵی ئەو بگوزەرێ و خۆی داهاتوو بونیادبنێت، (Mannheim, 1952, pp. 49-50)

ئەم دژیەكیە لە بیركردنەوە و رەفتار وادەكات هەمیشە نەوەی بەتەمەنەكان و هەندێك لەوانەی تەمەن ناوەندن وابیربكەنەوە كە نەوەی ئایندە نەوەیەكی دۆراو شكست خواردوەو دژی كلتورو داب و نەریتە تەنانەت هەندێك كات وابیردەكەنەوە كە نەوەی نوێ نەوەی كارەساتەكانە، چونكە نەوەی كۆن هەمیشە پێیوایە دەبێت واعیزی نەوەی نوێ بێت و نەوەی نوێ دەبێت ملكەچی بۆچون و ئایدیاكانی ئەو بێت، بۆیە لەهەر یاخی بوون و دەرچونێك لەم پێودانگە دەستنەگرتن بە خواستی بەتەمەنەكانەوە، نەوەی نوێ دەبێتە كەسێكی دۆراو دژ بەكلتورو شكێنەری نەریتی كۆمەڵگە، لەبەرامبەردا نەوەی نوێ وابیردەكاتەوە كە دەبێت لەگەڵ نوێبونەوەی دونیادا بێت و ئەوەی نەوەی رابردوو بەرهەمی هێناوە لەگەڵ رۆحی ئەم سەردەمە ناگونجێت و پێویستە جارێكی تر كلتورو نەریتی كۆمەڵگە بەو جۆرە دابرێژرێنەوە كەلەگەڵ دونیای نوێدا بگونجی، نەوەی نوێ پێیوایە ئایندە هی ئەوەو هەر خۆشی دەبێت بونیادی بنێت.

بۆیە ئەم دژ یەكیە لەبیركردنەوە و دونیابینیە دەبێتە هۆی ململانێ لەنێوان دوو نەوەدا نەویەك كەخواستێتی دونیا وەك ئەوە بچەرخێت كە ئەو دەیەوێت و رەفزی هەموو ئەو بۆچونانە دەكەنەوە كە نەوەكەی تر هەیانە، لەبەرامبەردا نەوەیەك هەیە كە خواستی گۆرانی هەیە بەپێی پێویستی سەردەمەكەی خۆی، (Mannheim, 1952, p. 309) بۆیە هەر كاتێك خواستی نەوەی كۆن و خاوەن بەتەمەنەكان سەركەوتوو بوو ئەوا كۆمەڵگە هیچ گۆرانی كۆمەڵایەتی بەرهەم نایەت چونكە نەوەی كۆن هەمان ئایدیاو بۆچونەكانی خۆی دوبارەدەكاتەوە بەمەش كۆمەڵگە چەقبەستوو دەبێت، بەپێچەوانەوە گۆرانی كۆمەڵایەتی رودەدات كاتێك نەوەی نوێ سەردەكەوێت و خۆی رێبەرایەتی داهاتوو دەكات، بەڵام مەرج نیە ئەم گۆرانە گۆرانێكی ئەرێنی بێت، بەڵكە دەشێت گۆرانەكە پێچەوانە بێت و بە نەرێنی بەسەر كۆمەڵگادا بشكێنەوە.

لەم نێوەندەدا نەوەی نوێ توشی دوریانێك دەبێت، داخۆ دوبارە ئەزمونی نەوەی كۆن دوبارە بكاتەوە و ملكەچی هەموو بۆچونەكان بێت وابەستەبونی خۆی بسەلمێنێت لەپێناو دەربازبون لە و تۆمەتەی كە محكومە بە یاخی بون، یاخود خۆی تەریب بكاتەوە لەگەڵ دونیای هاوچەرخدا و نوێبونەوە هەڵبژێرێت.

لە ئێستا نەوەی نوێ لە كوردستان بەبێ خواستی خۆی خراوەتە ئەم دوریانەوە، كە لە لایەك بە نارەوا بە نەوەی كارەساتەكان و دەست و پێ سپی ناوەزەند دەكرێت، لە لایەكی ترەوە كلتورێكی بۆ بەجێماوە كە پریەتی لە كاڵی و خەوش و نارونی پرە لە جەنگ و مالوێرانی.

نەوەی نوێ ڕەنگە بپرسێت گەر جاران چاكترو پاكتر بوو چۆن ئەم كلتورە كۆمەڵایەتی و سیاسیە گەندەڵەی لێ بەرهەم هات؟ گەر وابوو بۆچی ژمارەیەكی زۆری رۆشنبیر بەرهەم نەهات، بۆچی نەوە ئاڵتونیەكە ئەم هەموو قەیرانەی بەرهەم هێناوە، هەر بەراست ئەوانەی لە خەڵوەتگەكانن باوانی نەوەی نوێن، چیتان بەرهەمهێناوە نەوەی نوێ دەستی پێوەبگرین، لە روی كۆمەڵایەتیەوە بەردێكتان نەخستۆتە سەر هەموو ئەو كلۆرانەی كە لە كلتوری كۆمەڵگادا هەیە بۆیە ئێستا نەوەی نوێ ئازارەكەی دەچێژێت، چ كلتورێكی سیاسییتان بەرهەمهێناوە تا نەوەی نوێ شانازی پێوە بكات، بۆ چیتان لە ئابوری ئەم وڵاتە هێشتۆتەوە بۆنەوەی نوێ.

بۆیە وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە بۆ نەوەی نوێ گرنگتر لە ئامۆژكاری و وەڵامنەدانەوەشیان نەوەی ڕابردودا دەخاتە ژێر پرسیارەوە.

ژێدەرەكان
1. Mannheim, Karl. (1952). The problem of generations in Mannheim. K. Essays on the Sociology of Knowledge (First Published 1923).
2. Pruitt, Dean G. (1998). Social conflict.

عادل نوری