ئارام جەمال: پێویستە حیزبەكان پاڵێوراوی بەهێزیان بۆ هەڵبژاردنی عێراق هەبێت

پۆڵەتیك پرێس:
ئارام جەمال بەڕێوەبەری پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن لەچاوپێكەوتنێكی لەگەڵ پۆڵەتیك پرێس تیشك دەخاتە سەر یاسای نوێی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق و سیستمی فرە بازنەیی.

ئارام جەمال باس لە كاریگەری ئەو یاسایەش لەسەر دۆخی ناوخۆی حیزبەكان لە عێراق و هەرێم و كێشەكانی بەردەم بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختە لە 6ی حوزەیرانی 2021 دەكات.

بەرێوەبەری پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن دەڵێت: ئێمە وەك پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن پێمانوایە ئەم سیستمە سیستمێكی باشە، تا رادەیەكی زۆر كاریگەری هەیە بۆ سەر ژینگەی ناوخۆی حیزبەكان و حیزبی سیاسی دەكات بەوەی بە راستی حیزب بێت.

ئارام جەمال دەشڵێت: پێویستە حیزبەكان پاڵێوراوی بەهێزیان هەبێت، وەك سیستمەكەی پێشوو نییە هەر مەكتەب سیاسییەك دوو سێ كەسی نزیك لە خۆی كاندیدبكات و سەری بخات.

پۆڵەتیك پرێس: بۆچوونی ئێوە لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان، لایەنە ئەرێنی‌و نەرێنییەكانی یاساكە لەچیدایە؟
ئارام جەمال: ئەوەی تا ئێستا زۆرترین قسەی لەسەر كراوە و قسەی لەسەر دەكرێت و هەوڵی گۆڕینی دەدرێت بریتییە لە سیستمی هەڵبژاردنەكە لەناو ئەم یاسا نوێیەدا، كە سیستمی یەكدەنگی نەگوێزراوەیەو سەر بە خێزانی زۆرینەی فرەییە پێویستی بەوە هەیە ژمارەی بازنەكان زیادبكرێن، كە ژمارەی بازنەكان زیادكران بیرو رای جیاواز دروستدەبێت، چونكە لە ماوەی رابردوودا پارێزگایەك یەك بازنەی هەڵبژاردن بووە ئێستا بەپێی ئەم یاسا نوێیە هەر پارێزگایەك دابەشبووە بۆ چەند بازنەیەكی هەڵبژاردن، كە لە نێوان سێ بۆ پێنج كورسییە، هەندێك هێزی وەك فەتح و دەوڵەتی یاسا و عەسائیبی ئەهلی حەق، كە لەبەرژەوەندیاندا نییە سیستمی هەڵبژاردنەكە بەمشێوەیەبێت لەهەوڵدان بۆئەوەی لەناو پەرلەماندا زۆرینەیەك كۆبكەنەوە بۆ ئەوەی سیستمی هەڵبژاردنەكە بگۆڕن.

ئێمە وەك پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن پێمان وایە ئەم سیستمە سیستمێكی باشە، تا رادەیەكی زۆر كاریگەری هەیە بۆ سەر ژینگەی ناوخۆی حیزبەكان و حیزبی سیاسی دەكات بەوەی بە راستی حیزب بێت، نەك شتێكی دیكە، هەربۆیە سیستمی هەڵبژاردن پەیوەندی بە سیستمی حیزبەوە هەیە، بۆیە ئەو حیزبانەی، كە لە رێگەی پارە و چەك و میدیاوە ژمارەیەكی زۆر كاندید بهێننە ناو ئەنجوومەنە هەڵبژێردراوەكانەوە ئەم سیستمەیان بەدڵ نییە و دەیانەوێت هەر سیستمە كۆنەكە بێت، كە سیستمی (نوێنەرایەتی رێژەیی) بوو.

پۆڵەتیك پرێس: سیستمی ئەم یاسایە چ كاریگەرییەكی لەسەر هێز و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان دەبێت؟
ئارام جەمال: پێویستە حیزبەكان پاڵێوراوی بەهێزیان هەبێت، وەك سیستمەكەی پێشوو نییە هەر مەكتەب سیاسییەك دوو سێ كەسی نزیك لە خۆی كاندیدبكات و سەری بخات، ئەگەربێت و ئەو كاندیدانەی دیاریان دەكەن دڵخوازی خەڵك نەبن، ئەگەر مەكتەب سیاسی و كەسی یەكەمی حیزبیش دای بنێت ئەگەری زۆرە دەرنەچێت، ئەم سیستمە پێویستی بە كاندیدی بەهێزە، كاندیدێك راستگۆ و خۆشەویستی ناو خەڵك بێت نوێنەری خەڵك بێت زیاتر لەوەی نوێنەری حزب بێت، ئەگەر كاندیدی لەو شێوەیە لە ناو حزبدا نەبوو، پێویستە حزبەكە لەدەرەوەی خۆی كەسێك كاندید بكات كە دڵخوازی خەڵك بێت.

پۆڵەتیك پرێس: یاسای نوێی هەڵبژاردنی عێراق چ كاریگەرییەكی لەسەر هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان دەبێت؟
ئارام جەمال: دوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، ئەو حزبانەی لە هەرێمی كوردستان تا ئێستاش نائێستاش لەگەڵ فرە بازنەی نین، رەنگە بۆ چوونیان بگۆڕێت بەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش بكرێتە فرە بازنەیی، ئێمە وەكو پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردن، ئەو یەك بازنەییەی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانداهەیە بكرێتە فرە بازنەیی.

پۆڵەتیك پرێس: ئایا سیستمی نوێی هەڵبژاردن مەترسی بۆسەر كورد دروستدەكات لە ناوچەجێناكۆكەكان؟
ئارام جەمال: نەمانبیستووە هیچ هێزێكی كوردی باسی ئەوەی كردبێت لە كەركوك یان موسڵ یان دیالە و زەرەرمەندببن هەربۆیە ئەگەر شتی وا هەبوایەت هێزە كوردییەكان لەپەرلەمانی عێراق داوای هەمواركردنەوەی یاساكەیان دەكرد، بەڵكو توركمانەكانن پێداگری دەكەن لەسەر ئەوەی ژمارەی بازنەكانی هەڵبژاردن گۆڕانكاری بەسەردابێت چونكە خۆیان بە زەرەرمەند دەزانن، نە عەرەب و نەكورد هیچ داواكارییەكی بەرزنەكردووەتەوە لەسەر ئەوەی دەستكاری بازنەكانی هەڵبژاردن بكرێت لەو ناوچانەدا.

پۆڵەتیك پرێس: لەیاساكەدا هاتووە پێویستە هەڵبژاردن لە دەرەوەی عێراقیش ئەنجام بدرێت، بەڵام كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان ناتوانێت لە دەرەوەی وڵات هەڵبژاردن ئەنجام بدات، ئەمە بە پێشێلكردنی یاسای هەڵبژاردن دانانرێت.

ئارام جەمال: خودی حكومەت داوای كردووە ئەو مادەیەی یاساكە هەڵبوەشێتەوە چونكە جێبەجێكردنی قورسە، بەهۆی ئەوەی خەرجیەكی زۆری تێدەچێت و عێراقیش لە قەیرانی داراییدایە، لەلایەكی دیكەوە دەنگدان بە بایۆمەتری دەكرێت، زۆربەی ئەوانەشی لە هەندەرانن بایۆمەتریان نیە، ئەو مادەیە هەڵوەشێنراوەتەوە تەنها ئەوەی ماوە حكومەت بینرێتەوە بۆ پەرلەمان و پەرلەمانیش هەڵی بوەشێنێتەوە.

پۆڵەتیك پرێس: مادەم حكومەت بەنیازە لەسەر بابەتی دەنگدانی دەرەوە یاساكە رەوانەی پەرلەمان بكاتەوە بەمەبەستی هەمواركردنەوە، ئەمە نابێتە دەرفەتێكی باش بۆ ئەو هێز و لایەنانەی كە بەنیازن لە بابەتی بازنەكانی هەڵبژاردندا یاساكە هەمواربكەنەوە؟
ئارام جەمال: بێگومان هەوڵ هەیە، بۆ هەمواركردنەوەی بازنەكانی هەڵبژاردن بەڵام ئەو هێزانەی كە دەیانەوێت هەڵبژاردنەكە بەرەو ئاقارێك بێت ساختەكاری تیانەبێت یان كەم بێت وە فرەبازنەیی بێت و پرۆسەكەش بە كارتی بایۆمەتری بكرێت، ئەم لایەنانە چ لە ئاستی ناوخۆ و چ لە ئاستی دەرەوەشدا بەهێزترن لەو لایەنانەی بەنیازی هەمواركردنەوەی بازنەكانی هەڵبژاردنن، بۆیە كەوتووەتە سەر تەرازووی هێز و ململانێی ئەو دوو بەرەیە كە هەن.

پۆڵەتیك پرێس: دانانی سیستمی كۆتای ژنان بەپێی ژمارەی ئەو نوێنەرە ژنانەیە ئێستا لە پەرلەمانن، ئەمە بۆ سیستمی كۆتای ژنان دادپەروەرانەیە؟
ئارام جەمال: بەپێی رێژەكە بێت 25% بە رای من رێژەكە كەمە بۆ كۆتای ژنان، لە تێگەشتینان بۆ پرسی ژنان نەگەشتوونەتە ئەوە كە 83 نوێنەری ژن هەیە لە پەرلەمان، بەڵكو لەبەرئەوەیە ژمارەی بازنەكان زیاتر بكەن و بە شێوەیەكی مامناوەندبێت نە ئەوەی بازنەیەك یەك كورسی بێت و نە ئەوەش پارێزگایەك یەك كورسی كۆتای ژنانی هەبێت، كە ئەم دوو بۆچوونە مابوونەوە لە كۆتایی گفتوگۆكانی پەرلەماندا لەسەر ئەو بابەتە، دواتر بڕیاردرا هەر بازنەیەك یەك كورسی كۆتای ژنانی هەبێت، بەمەش عێراق كراوەتەوە 83 بازنەی هەڵبژاردن و 83 كورسی كۆتای ژنانی هەیە.

پۆڵەتیك پرێس: پێشتر ئەوەی كێشەی دروستدەكرد و مەترسی ساختەكاری زیاددەكرد، لایەنە تەكنیكییەكەی هەڵبژاردن بوو، یاسای نوێی هەڵبژاردن و لایەنە تەكنیكییەكە تاچەندە هاوئاهەنگن بۆئەوەی ساختەكاری نەكرێت لە هەڵبژاردنی داهاتوودا.
ئارام جەمال: ئەم یاسایە كۆمەڵێك كەم و كوڕی تێدایە یەكێكیان ئەوەیە دەنگدان بە كارتی ئەلكترۆنی و كارتی بایۆمەتریش دەكرێت، لەكاتێكدا كاری ساختەكاری بە بەرنامە لەرێگەی دەنگدان بە كارتی ئەلكترۆنی دەكرێت، بۆیە ئێستا ئەنجومەنی وەزیران و كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان و زۆرێك لەلایەنەكانیش داوای ئەوە دەكەن كە دەنگدان تەنها بە كارتی بایۆمەتری بێت، ئەمەش كارێكی ئاسان نیە، چونكە تا ئێستا 54% ی دەنگدەرانی عێراق ناوخۆیان بۆ كارتی بایۆمەتری تۆماركردووە و وەریانگرتووەتەوە، بڕیارێكیش هەیە لە دادگای فیدراڵییەوە ئەگەر رێژەی دەنگدەران نەگاتە 70% ی رێژەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە، ئەوا هەڵبژاردنەكە دوادەخرێت تا ئەوكاتەی رێژەكە دەگاتە ئەو ئاستە، بۆیە ئێستا هەوڵەكانی كۆمسیۆن بەو ئاراستەیەیە رێژەی تۆماری دەنگدانی بایۆمەتری بەرزبكاتەوە بۆ 70% تا هەڵبژاردنەكە لەوادەی دیاری كراوی خۆی ئەنجام بدرێت كە 6ی حوزەیرانی ساڵی داهاتووە.

پۆڵەتیك پرێس: ئەگەر هەیە هەڵبژاردنەكە لە 6ی حوزەیرانی ساڵی داهاتوو ئەنجام نەدرێت و دوابخرێت، ئەگەری دواخستنی هەڵبژاردن تاچەندە بەهێزە؟
ئارام جەمال: ئەگەر كارتی بایۆمەتری دەگدان نەگاتە 70% دەبێتە هۆكارێك بۆ دواخستنی هەڵبژاردنەكە، پاساوی كەش و هەواش هەیە كە لە مانگی حوزەیراندا ناوچەكانی خوارووی عێراق گەرمن لەبەرئەوە بخرێتە مانگی 10چونكە كەش و هەوا فێنكترە، جگە لەم دوو هۆكارە هەوڵی هەرێمی و ناوخۆییش هەیە كە دوای بخەن تەنانەت بكەوێتە ساڵی 2022، هەڵبژاردنەكە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەوە بكەنەوە بە هەڵبژاردنێكی ئاسایی.