تاكتیكەكەی حكومەتی عێراق چی لە بازاڕ دەكات؟

حكومەتی عێراق بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەكەی بە شێوازێكی ژیرانە و بەفێڵێكی سەردەمیانە بەتاكتیكێكی چاوەڕواننەكراو 25% مووچەی مووچەخۆرانی كەمكردەوە، ئەویش بە بەرزكردنەوەی بەهای دۆلاری ئەمریكی و دابەزاندنی نرخی دیناری عێراقی.

بەپێی ئەو پلانەی كە حكومەتی عێراقی دایناوە، تاوەكو ناوەڕاستی مانگی ئاداری ساڵی داهاتوو، دۆلار لە بازاڕەكانی عێراقدا لەنێوان 145,000 بۆ 150,000دینار دەبێت، بەم جۆرە بێت مووچەی مووچەخۆرانی عێراق 25% كەمدەكاتەوە.

موچەخۆران ئەو مووچەیەی كە وەریدەگرن پاڵپشت بە نرخی دۆلار لە بانكی ناوەندی، كە رۆژانە یاری دەكرد كاتێك دۆلاری ئەمریكی لەنێوان 119,000 بۆ 120,000 دینار دەفرۆشرا، واتە ئەگەر مووچەخۆرێك مووچەكەی یەك ملیۆن دینار بوایە بەرامبەر 840 دۆلاری ئەمریكی بوو، بەڵام دوای ئەوەی كە ئێستا عێراق كورتهێنانی بودجەی هەیە یەكێك لەباشترین رێگەكان حكومەتەكەی كازمی هەڵی بژارد، تاوەكو ئەندازەیەك باشە ناڕەزایی زۆر كەمی لێ دەكەوێتەوە لە شەقامدا ئەویش ئەوەیە دیناری عێراقی دادەبەزێنێت بەرامبەر بە دۆلاری ئەمریكی و راستەوخۆ نایێت بڵێت، بەهۆی كەمی نەختینە، مووچە كەم دەكەنەوە، لەكاتێكدا كە ئەو دابەزینە دەگاتە ئاستی نزیكەی 16% بۆ 17% لە بەهای دینار و ئەو ملیۆنەش بۆ ئێستا بەهاكەی بەرانبەر دۆلار زیاتر لە 600 دۆلار دەكات، بەم پێیە مووچەخۆران زەرەرمەندی سەرەكین.

عێراق تا ئەندازەیەك لە كورتهێنانی بودجە رزگاری دەبێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا جێگەی باسكردنە، دەبوو لە میدیاكاندا ئەم خاڵانەی خوارەوە زیاتر روونبكرێنەوە:

یەكەم: نرخی شتومەك و كاڵا و پێداویستیی خەڵك بە ئەندازەی ئەو 20 بۆ 30 هەزار دینارەی كە لە نرخی بەهای دیناری عێراقی كەمدەكرێتەوە و دۆلاری پێ بەرزدەكرێتەوە، هەموو شتێك ئەگەر نرخی 120,000 دیناری عێراقی بێت لەمەو دوا دەبێت بە 150,000 دینار و كەمێك زیاترش، چونكە خەڵك ترسێكی زیاتری بۆ دروست دەبێت بەرامبەر دۆلار، ئەگەر عێراق ئەمساڵ بەمە بیەوێت كورتهێنانی بودجەی پڕ بكاتەوە دوور نییە ساڵێكی دیكە دۆلار نەبێت بە 200,000 دینار، بۆیە شت لەوە گرانتر دەبێت كە نرخی دۆلاری پێ بەرزكراوەتەوە.

دووەم: زیانێكی گەورە لە توێژەكانی ناوەند و خوار ناوەند دەكەوێت، چونكە ئەو مووچەیەی وەریدەگرن وەك پێویست ناتوانن بژێوی ژیانی خۆیانی پێ دابین بكەن.

سێیەم: لە دوای مووچەخۆران ئەوانەی زیانی ئەم ئاڵوگۆڕەی بەهای دراویان بەردەكەوێت، پرۆژەكانی وەبەرهێنان و بازاڕی گەورەی عێراقە، بۆ ماوەیەك بازاڕ ناجێگیر دەبێت و شڵەژاوی پێوە دیار دەبێت و خۆی بۆ خۆی دڵە راوكێیەك دروست دەكات.

چوارەم: دۆخەكە كاریگەریی نەرێنی زۆری دەبێت لەسەر هاوردە و هەناردە، بۆ ماوەیەك پرۆژەكانی وەبەرهێنان خاو دەكاتەوە و تەنانەت پاشەكشەیش روو دەدات.

پێنجەم: دراوی عێراقی لە ناوخۆ و دەرەوەدا، بەرامبەر دراوە جیهانییەكانی دیكە بە ئەندازەیەكی زۆر متمانە لەدەست دەدات، بە داخەوە هەرچەندە ئێستا عێراق وڵاتێك نییە ئابڵوقەی ئابووری لەسەر بێت وەك ئێران و سووریا و هەندێك وڵاتی دیكە، بەڵام حكومەتی ئێستا بەم هەنگاوەی كارێكی وا دەكات، وەك ئەو وڵاتانە كە تووشی ئابڵۆقەی ئابووری بوون یان لەوەدان تووشی ئابڵوقە بن وەك توركیا، بۆیە دراوی عێراقیش لەمەودوا متمانەی لەسەر نابێت، بە بۆچوونی من دراوی عێراقی لەمەودوا لەنێوان 145,000 بۆ 155,000 دینار بەرامبەر دۆلار یاری دەكات ئەمەش دەبێتە لایەنێكی نەرێنی زۆر خراپ بۆ دراوەكەی.

شەشەم: لەمەودوا خەڵك زۆر خوازیار نابێت سامانەكەی بریتی بێت لە دراوی عێراقی، ئەوانەی كەمیان هەیە یان زۆر، خوازیارن دراوەكانیان بگۆڕن بۆ دراوێكی بیانیی دیكە بە تایبەتی بۆ دۆلاری ئەمریكی كە ئەمەش بۆ دراوی عێراقی زۆر خراپە.

حەوتەم: ئەم هەنگاوەی حكومەتی عێراقی ئەگەر لە رووی زانستی ئابووری سەیری بكەین مادام بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەیە و لەسەر قوت و بەرژەوەندیی چین و توێژەكانی ناوەند و خوار ناوەندە، كە ئەوانە زۆر كاریگەری ئەم بێ بەها كردنەوی دراویان لەسەر دەێت ئەگەر بە ویژدانەوە سەیری بكەین ئەمە فێڵە، فێڵێكی گەورەیە حكومەتی عێراقی لە هاووڵاتیانی خۆی دەكات.

هەشتەم: خاڵێكی دیكەی نەرێنی ئەوەیە كە فەساد لە عێراقدا زیاتر بڵاودەبێتەوە و فەرمانبەرانی حكومەت زیاتر رێگەیان بۆ خۆش دەبێت بۆ وەرگرتی رەشۆ و رایینەكردنی مامەڵەكان، دوور نییە ئەمساڵ یاخود بۆ ساڵی داهاتوو عێراق لەڕیزبەندیی یەكەمی ئەو وڵاتانە بێت كە گەندەڵترین سیستەمن.

نۆیەم: تەنیا نرخی پێداویستی و شتومەك لە عێراقدا گران نابێت و لەمەودوا نرخی خانووبەرە بەپێی پێشبینییەكان بە رێژەی 25% بە دراوی عێراقی واتە ئێستا لە هەر بەشێكی عێراق نرخی زەوی یاخود خانوو بە رێژەی 25% بە دراوی عێراقی زیا دەكات، واتە ئەوانەی خاوەن دیناری عێراقی بوون و خوازیار بوون یەكەیەكی نیشتەجێبوون بوون بكرن و چاوەڕێ بوون نرخەكان دابەزێت بەداخەوە ناتوانن ئەو ئامانجەی هەیان بووە بیپێكن.

دەیەم: ئەم هەنگاوەی حكومەتی عێراق، هەنگاوێكی چاوەڕوان نەكراوبوو لەماوەی 17 ساڵی دوای رژێمی پێشووتر، هەروەها لەماوەی لابردنی ئابڵوقەی ئابووری لەسەر عێراق كە بانكی ناوەندی بە هەماهەنگی و هاوكاری سندووقی دراوی نێودەوڵەتی نرخی دۆلاریان لە 120,000 دینار جێگیركردبوو، ئەمە یەكەم جارە حكومەتی عێراق بەهۆی ئەو هەموو گەندەڵییەی هەیەتی لەڕووی ئابوورییەوە دەست دەبات بۆ دراوەكەی كە تەنیا 3% بۆ 5% لەوڵاتانی دنیا كە هیچ رێگە چارەیەكان بۆ نامێنێتەوە ئەم هەنگاوە دەنێن، بۆ حكومەتی ئێستا لە حوكمڕانیدا بۆ داهاتوویان بە شكست هەژمار دەكرێت.

یانزەیەم: بەم هەنگاوە دەركەوت كە حكومەتی عێراقی، ئیرادەی چاكسازیی نییە، بەم شێوازەش ژێرخانی ئابووریی عێراق داتەپینی زیاتر بەخۆیەوە دەبینێت لەجیاتی بووژانەوە، هەروەها دەركەوت عێراق دەیەوێت بۆ داهاتووش پشت بە وزە ببەستێت، لەم بارەدا ئەگەر نرخی نەوت بەرزبێتەوە، ئەگەر هەیە راستەوانە دراوەكەشی بەها پەیدابكاتەوە بەرامبەر دۆلار و بە پێچەوانەوە، وەك روونمان كردووەتەوە لە ئەگەری جێگیربوون یان دابەزینی زیاتر، دوور نییە دراوەكەی بێ بەهاتر بێت.

دوانزەیەم: خاڵی جەوهەری و مەترسیدار لەم میانەدا ئەوەیە ترس لە بێ بەها بوونی دینار و بەردەوام هەڵكشانی دۆلار، دەستاودەستكردنێكی پڕ زیان دەهێنێتە ئارا، بۆ كەسانێك كە لانی كەم خاوەنی پاشەكەوتێكن و لەمیانی دینار بە دۆلاردا بەدڵنیایی زۆر دەبن ئەوانەی كە تووشی زیان دەبن و تا مایەپووچبوونیش دەڕۆن، وەك ئەوەی لە ماوەی رابردوودا لەدۆخی دابەزینی بەهای تمەنی ئێرانی بینیمان، كە چ دۆخێكی بۆ هاووڵاتیان هێنایە ئاراوە تاوەكو ئاستی مایەپووچ بوون.

مەلا یاسین