كوردستان بەرەو باشوور؟!

ڕۆژانی ڕابوردوو لە ڕێگای ئۆنلاینەوە كۆربەندی ئابوری كوردستان بەڕێوەچوو. جاران ئەم دیدارە ناوی كۆنفرانسی نەوت و غازی كوردستان بوو. گۆڕینی ناوی دیدارەكە هەڵگری بڕێكی زۆر لە ئاماژە و مانا و وەرچەرخانە كە دەكرێت وەك میتۆدێك بۆ تێگەیشتنی كۆتایی قۆناغێك و دەسپێكی قۆناغێكی تر وەرچەرخان بە سودبێت.

ناو هەڵگری مانا و ئاماژەی گەورەیە. هەموو ناونانێك پرۆسەیەكی خیتابی و سیاسی و ئاماژەییە. گۆڕینی ناوی كۆنفرانسی نەوت و غازی كوردستان بۆ كۆڕبەندی ئابوری كوردستان ئاماژەیە بۆ كۆمەڵێك وەرچەرخان لە چەندین ئاستدا.

یەكەم، لابردنی ناوی نەوت و غاز، ئاماژەیە بۆ هاتنی سەردەمی پاش-نەوت. پۆست-نەوت ئەگەر بكرێت وەهای ناوی بەرین وەرچەرخانێكی گەورەیە بۆ كوردستان. لە ساڵانی ڕابوردودا نەوت و غاز تەنها دوو بوار بوون كە كوردستان هەوڵی دەدا لە ڕێگایەوە سەرنجی وەبەرهێنی بیانی ڕابكێشێت، بە تایبەتی لە بواری وەبەرهێنانی گەورە و درێژخایەندا. پرۆژەی نەوتی كوردستان هەتا ڕیفراندۆم پرۆژەیەكی ئاسایشی، دیپلۆماسی و سیاسی بوو لەوەی ئابوریی بێت. نوخبەی كوردی و زۆرێك لە خەڵكی كورد كۆمپانیای نەوتی وڵاتێك بە نوێنەری ئەو وڵاتە دادەنێن. بۆ نمونە ئەگەر وڵاتێك لە كوردستان كۆمپانیایەكی نەوتی هەبێت ئەوا مانای وەهایە كە ئەو وڵاتە بەشێكی لە كوردستانە و بەرژەوەندی لەوێیە و لە ڕێگایەوە پەیوەندی و بەرژەوەندی هاوبەش و پرۆسەی پاراستن دێتە ئاراوە.

ئەم مۆدێلە لە بیركردنەوە زیاتر دەرئەنجامی دۆخی كەنداوی فارسی یان عەرەبییە. بە تایبەتی ئەگەر بێتوو پەیوەندی كەنداو و ئەمریكا لە پاش دۆكترنی كارتەرەوە لە بەرچاو بگرین. بە كورتی دۆكترنی كارتەر دەڵێت: هەر هەوڵێك لە لایەن هێزێكی دەرەكییەوە بۆ كۆنتۆڵكردنی كەنداوی فارسی لە لایەن وڵاتە یەكگرتەوەكانی ئەمریكاوە وەها لە قەڵەم دەدرێت كە دەستدرێژییە بۆ سەر ئەمریكا، بۆیە هەر جۆرە هەوڵێكی لەو جۆرە ڕێگری لێدەكرێت بە هەر شێوازێك پێویست بكات لە نێویاندا هێزی سەربازی. بەڵام زۆر هۆكار وەهایانكرد كە سەردەمی دۆكترنی كارتەر بەسەرچوو. هەرێم دوای ڕیفراندۆم بۆی دەركەوت كە بە هۆكاری زۆر ئەمریكا چیدی پەیوەست نیە بە دۆكترنی كارتەرەوە. بەم پێیە نەوت و غاز ناتوانرێت بكرێنە بنەمای ئاسایش و پاراستن . ئەمە یەكێكە لە هەرە ڕاڕاییە گەورەكانی وڵاتانی كەنداو لە ئێستادا و پاڵنەری سەرەكی نزیكبونەوەیان بوو لە ئیسرائیل.

دووەم، بە ئابوری بونی نەوت. ئەگەر نەوت بەها سیاسی و ئاسایشی و دیپلۆماسییەكانی وەك جاران نیە، ئەوا ئەوەی دەمێنێتەوە بەها ئابورییەكەیەتی. لە سەردەمی كۆرۆنا و هەروەها لە داهاتودا بە هۆكاری زۆرەوە، نەوت لە روی ئابورییەوە

بەهای كەمتر دەكات و هەموو ئاماژەكانیش بۆ ئەوە دەڕۆن كە لە بەر كۆمەڵێك هۆكار، وەك زۆربونی سەرچاوەی تری وزە و گۆڕانی ڕەفتاری خەڵك و فشاری سیاسی، بڕی بەكاربردنی نەوت لە دونیای ڕۆژئاوادا هەتا بێت كەم دەكات. بۆیە نەوت ئەگەر بەهای ئابوری لە دەست نەداوە ئەوا بە دڵنیاییەوە بەهای ئاسایشی داهاتی لە دەست داوە. مەبەستم لە ئاسایشی داهات ئەوەیە كە ناتوانیت دڵنیابیت كە لە داهاتودا دەتوانیت پشت بەم سەرچاوەیە ببەستیت بۆ داهات. بەڵام بە ئابوری بونی مانای ئەوەیە كە دەبێت زیاتر خەمی ئەوە بخۆیت كە چۆن ساغی بكەیتەوە بەبێ گوێ پێدانە هیچ ڕەهەندێكی تر. ئەمەش ئامانجی سەرەكی كۆمپانیایە. بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە غازە. غاز پرسێكی جیاواز و ئاڵۆزە. كات بۆ غاز گرنگە. چونكە هەتا ڕۆژێك زیاتر دوابكەویت لە ساغكردنەوەی غاز ئەوا ڕكەبەری زیاترت بۆ پەیدا دەبێت. جاران توركیا وەك یەكێك لە كڕیارەكانی غازی هەرێم دەبینرا. بەڵام چیدی ئەمە گەرەنتی نیە، ئێران و ڕوسیا و ئازەربایجان و قەتەریش ڕكەبەری بۆ ئەم بازاڕە دەكەن. لە هەمانكاتدا ئەگەر ڕۆژانێك ئەگەری ئەوە هەبوو غازی هەرێم بگاتە ئەوروپا، ئەوا ئەو خەونەش پوكایەوە چونكە ئەگەر ئەوروپا غازی هەرێم بكڕێت وەك بەشێك لە پرۆسەی فرە سەرچاوەكردنی غازی ئەوروپا دەیكڕێت. بەڵام بونی ڕوسیا لە هەرێم و بواری وزەدا ئەو فرە سەرچاوەییە دەخاتە ژێر پرسیارەوە. بۆیە ئەوەی دەمێنێتەوە بۆ غازی هەرێم تەنها بازاڕی ناوخۆ و عێراقە. ئەمەش پاڵنەری سەرەكی هەرێم دەبێت بۆ بونی پەیوەندی باش لە گەڵ عێراقدا. نوێنەری كەرتی وزەی ئەمریكی لە كۆڕبەندەكەدا جەختی لە سەر ئەمە كردەوە. ئەمریكییەكان غاز وەك ئامرازێكی سیاسی دەبینن ئیجا ئابوری.

سێیەم، ناونەهێنانی نەوت لە ناوی كۆنفرانسەكەدا بە مانای ئەوە دێت كە دەبێت بە دوای سەرچاوەی تردا بگەڕێین. ئەمە یەكێك بوو لە تیما سەرەكیەكان، فرەچەشنكردنی داهات. هەرێم وەها دەبینێت كە دەبێت سەرچاوەی داهاتی فرە چەشن بكات، ئەمەش كاتێك دەبێت كە وەرچەرخێ بۆ كەرتی تایبەت. دەمێكە لە كوردستان كەرتی تایبەت وەك دەرمانی دەردان دەبینرێت. لە دونیادا ئەم قۆناغە دەمێكە كۆتایی هاتوە. كەرتی تایبەت پێویستە بە مەرج و ئامانجەكانی ئەم سەردەمە بێت. كەرتی تایبەت ئەگەر لە پێناو كۆمەڵگایەكی باشتردا نەبێت ئەوا دەبێتە مایەی دروستكردنی پەرتبونی كۆمەڵایەتی و نا سەقامگیریی لە داهاتودا. هەرێم بۆ ئەوەی كەرتی تایبەتی هەبێت دەبێت وەرچەرخانێكی چەند ڕەهەندی گەورە بكات. ماوەی پێشوو كاتێك وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا بۆ هەڵسەنگاندنی كارەكانیان لە عێراق و كوردستان ڕایان وەرگرتم باسی ئەم پرسەم بە ووردی بۆ كردن، چونكە ئەوان لە ڕێگای چەندین ڕێكخراوەوە خەریكی پەرەدانن بە كەرتی تایبەت لە هەرێم. كەرتی تایبەت بۆ ئەوەی دروست بێت دەبێت ئازادی زانستی و دەستگەیشتن بە پارە و بازاڕێكی كراوەی ئازاد هەبێت. دەبێت كاتێك كەسێك بیرێكی ئابوری یان داهێنان یان كارێكی نوێی بۆ دێت بتوانێت دەستی بگاتە پارە و ڕێگری نەبێت لە بەردەم كارەكانیدا. ئەمە لە هەرێم نیە. بۆ ئەوەی هەبێت دەبێت سیستەمێكی بانكی هەبێت كە باوەڕپێكراو و ئاسان بێت. دووەم، دەبێت ناوەندی خوێندن بڕەو بە داهێنان و سەركێشی بدەن. كرۆكی سەرمایەداری سەركێشی و شكستە. كرۆكی سیستەمی سەرمایەداری شێتییە. جۆرێك لە خەڵك هەیە كە پێیان دەڵێن ئیكسێنتریك، كە لە كۆمەڵگای موحافیزتكاری كوردیدا بە شێت لە قەڵەم دەدرێن بڕبرەی پشتی سیستەمی سەرمایەدارین. بۆ نمونە ئەگەر ئاینشتاین لە كۆمەڵگای كوردیدا بوایە وەك ناتەواو مامەڵە دەكرا. كەواتە بازاڕی ئازاد پێویستی بە گۆڕانی ئیپۆسی ئێمەیە. كەواتە ئازادی بیر، ئازادی پارە، لە گەڵ ئازادی بازاڕ سێ كۆڵەكەی دروستبونی كەرتی تایبەتن. لە گەڵ گۆڕانی كۆمەڵاتی ئێمەدا

چوار، ئەگریماركێت. دەمێكە باس لە بوژانەوەی كشتوكاڵ دەكرێت. بوژانەوەی كشتوكاڵ پەیوەستە بە زۆر بواری ترەوە، ژێرخان، ڕێگاوبان، بونی قەزر، بازاڕ، هەروەها پەیوەندی لە گەڵ وڵاتانی دراوسێدا. وەك چۆن غازی كوردستان تەنها ناوەوە و باشوری عێراقی هەیە وەك بازاڕی ساغكردنەوە، بە هەمانشێوەش كشتوكاڵ تەنها ئەو دوو بوارەی هەیە. لە نێوخەڵكدا ئاگاییەكی باش هەیە بۆ كڕین و بەكاربردنی كاڵای خۆماڵی. دەكرێت ئەمە زیاتر لە ڕوی ئابوریی و تەندروستی و خۆماڵیبونەوە پەرەی پێبدرێت. دروشمی shop local یان لۆكاڵییانە بازاڕ بكە، دروشمێكە لە زۆر جێگای دونیادا دەبینرێت. ئەمە ئابوری ناسیونالیزم نیە، بەڵكو خەمخواردنی هاوڵاتیان و بژێویی و هەروەها ئاسایشی خۆراكە. لە كۆڕبەندەكەدا باس لە كردنی كوردستان كرا بە سەبەتەی خۆراك. كوردستان باش مامەڵە لە گەڵ دروشمدا دەكات. بە سەبەتە بوون دروشمێكی ترە. بەڵام پەیوەندی نێوان دروشم و واقیع ئاسمان و ڕێسمانە.

سەردار عەزیز