ڕۆمانێك بۆ تێگەیشتن لە ئازارەكانی كورد بوون

نووسینی: شاخەوان سدیق

“پیاوی عاقڵ بە چاویلكەی ڕەشەوە سەیری تاریكی ناكات” (لە ڕۆمانەكەوە)

هەمیشە مرۆڤ بۆ ئەوەی گوزارشت لە دڵ خۆشی و ئازارو نەهامەتیەكانی بكات، چەندین ڕێگای جۆراو جۆری بەكارهێناوە، بەڵام لەناو هەموو ئەو ڕێگایانەدا، ڕێگایی نووسین و بەتایبەت نووسنی ئەدەبی تا ئێستا باشترین ڕێگایان بووە، لەو ڕۆژەشەوە كە (ڕۆمان) وەك ژانرێكی نوێ‌ لەناو نووسینی ئەدەبیدا سەریهەڵدا، ئەم پانتایی دەربڕینە هێندەی تر باشتر و قوڵتربویەوەو ڕۆمان بووە سەرزەمینی دەرخستن و پیشاندانی ژیانی مرۆڤ، بە خۆشی و ناخۆشیەكانییەوە، نەك هەر ژیانی واقیعیانە، بەڵكو ژیانێك لەو دیو بینینەكان و پێشبینیەكانیشەوە، ڕەنگە هەر لەم سۆنگەیەشەوەو لەبەر ئەم گرنگیەیی (ڕۆمان)بێت، كە (ئەلبێرد كامۆ) ووتویەتی ” ئەگەر دەتەوێت ببیت بە فەیلەسووف، بڕۆ ڕۆمان بنووسە”

ئێستا بۆ سەلماندنی ڕاستێتی قەسەكانمان، ئەم پێشەكییە دەخەمە خزمەت یەكێك لە ڕۆمانە نوێكانی ڕۆماننووس (بەختیار عەلی) كە ئەویش ڕۆمانی (داگیركردنی تاریكی)یە، ئەم ڕۆمانە بەدەر لە شێواز و تەكنیكیە ئەدەبیەكەی، یەكێكە لە میمبەر و شانۆی پیشاندانی ئازاری گەلێك و لەو ڕێگایەشەوە مانفیستێكی نوێیە بۆ كورد بوون و دووبارە تێگەیشتنەوە لەو پرسە.

ئەگەر ئاوڕێكی خێرا لە مێژووی سەد ساڵی ڕابردووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدەینەوە، ڕەنگە هیچ نەتەوەو گەلێك بە ئەندازەی كورد لە هەر چوار پارچەكەيی تووشی ئازارو نەهامەتی و قڕكردن نەبووبێتەوە، بۆ ڕووبەڕوو بونەوەی ئەمەش و پیشاندان و گەیاندن و خستنەڕووی بە گەلانی دونیا، سەدان شۆِڕش و هەزاران هەزار قوربانی دراوەو بە ڕێگا جۆربەجۆرەكانیش نووسین و بەیاننامەو فیلمیان دەربارە بەرهەم هاتووەو نووسراوە، كە هەر یەكێك لەوانە ڕۆڵ وكاریگەری خۆی بە ئەندازەی خۆی هەبووە، بەڵام بەبڕوای من هەموو ئەوانەی كە لە ڕێگەی ئەدەبەوە، جا چ بە (شیعر یان چیرۆك یان بە ڕۆمان) نووسراون، باشترین و كاریگەرترینیان بوون، نمونەی زیندووی ئەم باسەش لە ئێستادا ڕۆمانی (داگیركردنی تاریكی بەختیار عەلی)ە. ئەگەرچی ڕۆمانەكە نوێیەو هێشتا باش نەخوێنراوەتەوەو بۆ زمانەكانی تری دونیا وەرنەگێڕدراوە، بەڵام بەخوێندنەوە مرۆ هەست بە بەهێزی چیرۆك و گێڕانەوە و ئایدیایی گرنگی ڕۆمانەكە دەكات و تێدەگات كە لە داهاتوودا ئەم شاكارە چ گرنگیەكی دەبێت.

ئەم ڕۆمانە باسكردنە لە قۆناغێكی گرنگی ژیانی مرۆڤی كورد، لە باكوری كوردستان و لە ژێر دەسەڵاتی دڕندانەی دەوڵەتی فاشیستی توورك دا، كە نەك هەوڵی لەناوبردنی وەك نەتەوە دەدات و بە دێو درنج و كێویی و دڕەندە ئەژماری دەكات، لە ڕێگەی گەمەیەكی ترسناكیشەوە هەوڵی لەناوبردن و لە بیربردنەوەو سڕینەوەی زمانەكەی دەدات، كە ئەمەش تاوانێكە كەمجار لە مێژوودا بەرامبەر بە گەلانی تر كراوە، ” من سی و سێ‌ ساڵە لەگەڵ كوردەكاندا دەژیم، بەڵام مێژووی بنەماڵەكەم، نەخشەی توركیا، مەئمورەكانی دەوڵەت، مامۆستاكانی مەكتەب، بەرپرسەكانی سوپا، هەموو بەیەك دەنگ دەڵێن میللەتی وا بوونی نییە، ئەوە بووە بە نەخۆشیەكی دەروونی بۆم، وەك ئەوەیە من هەموو ژیانم لەناو خێو جانەوەرانی خەیاڵیدا بردبێتە سەر، من لە منداڵیەوە لەو كاتەوەی لە جووتیارێكی كوردەوە كوردی فێربووم، زمانەكەم خۆش ویستوە، دەمەوێت بە توركەكان بڵێم كوردەكان هەن، بەڕاستی هەن، من سی ساڵە لەگەڵ ئەواندام و لەگەڵیاندا دەژیم”
لا 350

ئەم ڕۆمانە لە ڕووی هونەری گێرانەوەوە، خاوەن پێگەیەكی بەهێزی هونەرییە و بەزمانێكی ئێجگار جوانی تا ڕادەیەك شیعری دەربراوە، لە ڕووی تەكنیكیشەوە نووسەر گەمەیەكی جوان لە زەمەنی گێڕانەوەكاندا دەكات و ڕێگای داوە زیاد لە گێڕەرەوەیەك بە بەكارهێنانی شێوازەكانی (دیالۆگ و مەنەلوگ) چیرۆكەكان بگێڕنەوە. ئەمە جگە لەوەی لە هەندێك جێگادا شێوازی تەكنیكی چیرۆك لەناو چیرۆكدای پەیڕەوكردوەو وەك تەونی جاڵجاڵۆكە چیرۆكەكانی شارەزایانەو وورد تەون ئاسا چنیوە و هۆنیونیەتەوە. لە ڕووی فكریشەوە ئەم ڕۆمانە خاوەن فكرێكی بەهێزە لە دەربڕیندا و هەڵگری دەیان و سەدان پرسیاری قوڵی فەلسەفیە كە مرۆڤ ڕادەگرن و ناچار بە بیركردنەوەی دەكەن.ئەمە جگە لە ڕەهەندی سیكۆلۆژی كە نووسەر وورد ئیشی تیاكردوەو لە ڕێگەی ژیانی كارەكتەرەكانەوە بە دۆخی دەرونی مرۆڤمان ئاشنا دەكات.

لە ڕووی سیاسیشەوە ڕۆمانەكە پانتاییەكی گەورەی داگیركردوەو لە چەندین بەشی دا، شێوازەكانی حكومڕان و دەسەڵاتی و ململانێی هێزو نەژاد پەرستی و تاوان و لەناو بردن و ئازارو ئەشكەنجە، تا ئاستی سڕینەوەی مرۆڤ وەك گەل و نەتەوە ئیشی تیاكراوە و چەندین بەڵگەی حەشاهەڵگریان دەربارە خراوەتە ڕوو.
هەموو ئەمانەش وادەكەن ئەم بەرهەمە خاوەن جۆرێك لە تۆكمەی لە هونەری گێڕانەوەوە بە ڕۆمانەكە ببخشن.

ئەم ڕۆمانەو خوێندنەوەی نەك بەتەنها بۆ خوێنەری كورد گرنگە، بەڵكو بۆ مرۆڤایەتی لە هەركوێی دونیابێت گرنگەو جگە لە زمانە بەهێز و تەكنیكە جوانە ئەدەبیەكەی، چیرۆكەكەشی ناخ هەژێن و هەست بەزوێن و ڕاچڵەكێنەرەو لە دڕەندەیی و خۆسەپێنی و نەژاد پەرستی دەسەڵات و ئایدیای مەترسیداری كۆمارێك ئاگاداریان دەكاتەوە كە ناووی توورك و هێزی گوورگە بۆرەكانە. دەسەڵاتێك كە نزیك لە سەدەیەكە مرۆڤ بەناوی تووركی باڵاوە لە بەر كوردبوون، ئازار دەدات و لە بەرامبەر ئەو ئازارەشدا شۆڕگێڕو ئازادیخوازەكانی بە توندڕەو تیرۆرست ناودەبات. ” تۆ ئەی گەنجی تورك، یەكەم ئیشت ئەوەیە كۆماری تورك بۆ ئەبەد بپارێزیت و بەرگری لێ‌ بكەیت، ئەوە بنەمای تاك و تەنهای بوونی تۆیە” لا 343

(بەخیار عەلی) لەم ڕۆمانەدا، دەمانگەڕێنێتەوە بۆ ناو مێژوو، ڕاستەخۆ پێماندەڵیت كورد بوون بە درێژایی مێژوو عەزابێكی گەورەبووەو قوربانی گەورەشی بۆ دراوە، پێماندەڵێت هەمیشە نەتەوەكانی دی دۆست نەبوون و بە یاسایی زۆرینەو كەمینەو پاشای دارستان لەناویان بردوین و هەوڵی سڕینەوەیان داوین.” من زۆرجار لە زینداندا لە كوردەكان پرسیوە گەلۆ بۆ دەتەوێت بمریت، تۆزێك نەرمی بنوێنە با مەئمورەكانی دەوڵەت بەهانەیان نەبێت بتكوژن، ئەوانیش پێیان دەوتم، ئێوەی تورك هەموو ژیانتان لێ‌ سەندوینەتەوە، لێگەڕێن لانیكەم مردنێك بمرین كە خۆمان دەمانەوێت” لا 343

ئەم ڕۆمانە بەبڕوای من جگە لە پیشاندانی ئازارەكانی كورد بوون، هەوڵێكی گەورەشە بۆ پیشاندانی شانازییەكانی كوردبوون و دووبارە بووژاندنەوەی هەستی نەتەوایەتی و نیشتمان پەروەری بەتایبەت لای نەوەی نوێ‌. ئەو هەستەی بەداخەوە بەناو شۆڕشگێڕەكانمان لە سی ساڵی ڕابردوودا لەناخی نەوەی نوێدا كوشتیان و لەناویان برد.

ئەم ڕۆمانە دەروازەیەكی گەورەشە بۆ چەندبارە ناساندنەوەی كورد و دۆسیە ڕەواكەی لەسەر ئاستی دونیا، ئەگەر لە ڕابردوودا، شۆڕشەكانی كورد و ئەوكارەساتانەی كە بەسەریداهاتوون ڕۆڵی گرنگیان بینیبێ‌، لە نمونەی ئەوانە (كیمیابارانی هەڵەبجە، ئەنفال، كیمیابارانكردنی سەردەشت، قەڵومامی خەڵكی دەرسیم، كۆڕەوی خەڵكی باشوری كوردستان، پالاماردانی داعش بۆ سەر شاری كۆبانی و هێرشی توركیا بۆ سەر ڕۆژئاواو داگیركردنی شاری عفرین) ئەوا بەبڕوای من بە وەرگێڕانی ئەم ڕۆمانە بۆ سەر زمانە زیندوەكانی دونیا، بەتایبەت (توركی و ئینگلیزی) كێشەی كورد هەنگاوێكیكە دەچێتەپێشەوەو هەمانكاریگەری و ڕۆڵ دەبینێت، چونكە ئەم ڕۆمانە هاوارێكی گەلێكی ستەمدیدەو پیشاندانی ئازارەكانی نەتەوەیەكە، كە زۆرێك لە مرۆڤایەتی نایبیستێت و لێی بێئاگان. هەربۆیە لێرەوە پێشنیار بۆ وەرگێڕە بە ڕێزەكانمان دەكەم هەرچی زووە ئەم ڕۆمانە بۆ زمانە زیندوەكانی دونیا بەتایبەت (توركی و ئینگلیزی) لەگەڵیشیاندا كورمانجی، وەربگێڕن و بە ژمارەیەكی زۆر بیگەیەننە وڵاتانی دونیاو بڵاویبكەنەوە، بۆ ئەوەی چیتر ئەو پەندە بۆ خۆمان نەبێت و جیهانیش لەگەڵماندابێت كە دەڵێت” بۆ ئەوەی لە دڕەندەیی تورك تێبگەیت، بۆ ماوەك ببە بە كورد” حەقیش وایە هاوڕێیانی گەریلا بە هەزاران دانە لەم ڕۆمانە چاپبكەن و لەوەڵامی هەر دەسەڵات و حكومەتێكدا كە پێیان دەڵێت ئێوە چیدەكەن لەو چیایانە و بۆ لەوێن ئەوان نووسخەیەك لەو ڕۆمانەی بدەنێ‌ و پێی بڵێن وەڵامی دروستی ئێمە لەناو ئەم ڕۆمانەدایە و تكایە بیخوێنەوە.

هەربۆیە بەبڕوای من ئەم ڕۆمانە لەدەرەوەی هەموو قسەكردێكی هونەریانەی ئەدەبی، مانیفێستێكی نوێی كوردایەتییە. هەر ئەمەش ناچارماندەكات هەمووان ئەم ڕۆمانەمان لە ماڵەكان و لەناو كتێبخانەكانماندا هەبێت و بۆ چەندینجار بە چێژەوە بیخوێنینەوە. ” من بە ئەزموونی خۆم تێگەیشتووم گەر خەڵك ئازادی ئەوەیان نەبێت جۆری ژیانی خۆیان هەڵبژێرن، ئەو ئازادییە لە مردندا تاقیدەكەنەوە، لە ئەتاتوركەوە تا ئەمڕۆ دەوڵەت خەڵك فێردەكات وەك تورك بژین و وەك تورك بمرن، لات سەیرنەبێت خەڵكێكی كە هەبن، هەموو جوانیی ژیان و مردن لەوەدا ببینەوە ڕێگایەكی تر بگرنە بەر” لا 343

قەیوان گروپ

 


مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا