یەکگرتنەوەی سوریا و عیراق

(1)
لەساڵی 1979دا هەوڵێک هەبوو بۆ یەکگرتنەوەی هەردوو دەوڵەتی سوریا و عیراق، ئەحمەد حەسەن بکر لەگەڵ هەوڵەکە بوو و کاریشی بۆ کرد، بەڵام سەدام حسێن کە لە سەرەتای ساڵی 1969وە فەرمانی بۆ دەرچووبوو ببێتە جێگری ئەحمەد حەسەن بەکر و هەرکەس پێینەگوتایە (سەید ئەلنائیب) سزا دەدرا و بەهۆی نزیکی لە (بەکر) لە دایکەوە، بووە کەسی دووەمی عیراق و زۆر زیاتر لەپێگەی خۆی دەجوڵایەوە، تەنانەت لەو ماوەیەدا ژووری کارکردنی بردە تەنیشتی ژوورەکەی سەرۆکی ئەوکاتی عیراق و زوو زوو دەیوت (خوێن لە باوەڕ سەختترە)، کە لە ساڵی 1979دا بەشێوەی کرداریی بووە سەرۆک کۆماری عیراق!، بەتەواوی دژی یەکگرتنەوەی هەردوو وڵات دەستیکرد بەهەنگاونان و لە رۆژێکدا 22 کەسی لەسێدارەدا بەو بیانووەی پیلانێکی کەشفکردووە بۆ یەکگرتنەوەی سوریا و عیراق.

کەمال دیب لە کتێبەکەیدا دەڵێت “سەدام کە گەیشتە دەسەڵات و دەستکراوە بوو لە بڕیاردان، دژی ئەو یەکگرتنەوەیە بوو، چونکە بە لە قاڵبدانی دەسەڵاتی خۆی دەزانی و نەیدەویست هیچ شتێک لەو بابەتەدا بچێتە پێش”، بەڵام پێشتر ئەحمەد حەسەن بەکر تا ئەو کاتەی مابوو (مانی سیاسی و دەسەڵات تا رۆژی 16ی تەمموزی 1979 کە وتاری ماڵئاوایی خوێندەوەو دەسەڵاتی لەبەرژەوەندی سەدام جێهێشت) لەگەڵ یەکگرتنەکە بوو، بەکر کە وا دەردەکەوت هەموو بێدەنگیی عیراق لەئەودا کۆکرابێتەوە، بەبێدەنگییەکەی هەوڵی زۆریدا بۆ ئەو یەکگرتنەوەیە و دواجار هیچی لێ سەوز نەبوو.
(2)
ئێستا کە سەیری مێژووی هەردوو دەوڵەتە بەعسییە ــ دیکتاتۆرەکەی عیراقی پێش 2003 و سوریای پێش رووخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەد لە 2024 دەکەین، تێناگەین ئەم دوو دەوڵەتە لەچی شتێکدا یەک نەبوونە و یەکگرتوونەبوون، تەنها لە نەخشە و دەوڵەتداریدا یەک نەبوون، بەپێچەوانەوە چەندە خوودی سەرۆکی هەردوو وڵات دووربووبن لەیەکتر و لەڕووخساردا جوودابووبن، دواجار دەرکەوت لەدوای بیست ساڵ ئەم دوو وڵاتە یەکگرتووبوون لە ناوەڕۆکدا و هەر یەک مۆدێل و دەسەڵاتی داپڵۆسێنەر بوون بۆ هاووڵاتیان و کورد و پێکهاتەکانی وڵات.

لە رێگەی ئەو هەموو سیگناڵ و سکانداڵانەوە کە لەدوای رووخاندنی ئەم دوو دەسەڵاتە دیکتاتۆرەوە بۆمان دەرکەوت، هەست بەوە دەکەین، ئەم دوو وڵاتە چەندە لە رووخساردا جیاواز دەرکەوتووبن و لەنەخشە و سەروەری و زۆرشتدا یەکگرتوو نەبووبن، بەڵام لە کردار و فۆرمەکانی تۆقاندن و سزادانی میللەتی خۆیاندا یەک وێنە بوونە، یەک مەدرەسە بوون و یەک جۆر خوێندکاریان بەرهەمهێناوە، ئەگەر یەکەمیان ئەنفال و نوگرەسەلمان و گۆڕەبەکۆمەڵاکانی لە بیابانەکانی ناوەڕاست و خوارووی عیراق و هەموو مۆدێلەکانی ئەشکەنجەدانی بەرهەمهێنابێت، ئەوا دووەمیان صیدنایا و گۆڕەبەکۆمەڵەکانی دیمەشقی بەرهەمهێناوە.
(3)
جیاوازی نێوان کەوتنی هەردوو دیکتاتۆرەکە؛ نزیکەی 20 ساڵە، ئەو چاوەڕوانییەی لەسەر پێکدادانە ناوخۆییەکانی عیراق لە دوای هەرەسی دیکتاتۆرییەت هەبوو و دواتر رووشیاندا، ئێستا بۆ سوریاش هەیە، خاکی هەردوو وڵات و ئەو مێنتاڵێتە تۆڵەسەندنەوەیەی لەسەر هەردوو خاکەکە هەیە، یەکێکیترە لەو خاڵە هاوبەشانەی لەنێوان ئەم دوو جوگرافیایەدا هەیە، ئەمەش وایکردووە یەک ژینگە و بیرکردنەوە و مێژووی رەش و خوێنڕشتن بەرهەم بێت، بۆیە چاوەڕێ دەکرێت هاوشێوەی عیراق، لەسوریاشدا 500 گروپ و میلیشا و توندڕەویی ئایینی کۆنترۆڵ نەکرێت لەلایەن دەوڵەتەوە و سوریاش هەموو پێکدادان و کوشتارێک بەخۆیەوە ببینێت.

کێشەی عیراق و سوریا ئەوەیە، هاووڵاتیانی هەردوو وڵاتەکە لەدوای کەوتنی دەسەڵاتی سەدام و ئەسەد، هەنگاوێکی ئەرێنییان نەنا بەناوی (پێکدادانی رۆشنگەری) یان بەناوی (کرانەوەی مێژوویی)، ئەم دوو وڵاتە بە مێژووی پڕ خوێن و تۆقاندن و لۆژیکی خواریزمیانەدا تێپەڕیون و هەموو مۆدێلەکانی پێکدادانیان تاقیکردۆتەوە، جگە لە پێکدادانی رۆشنگەرانە و شەڕی کرانەوە و بازدانی مێژوویی بەسەر تاریکیی قۆناغە مێژووییەکانی رابردووی خۆیاندا، بۆیە وادەبینرێت مادام عیراقییەکان نەیانتوانیوە کەڵک لە لەناوچوونی سەدامی دیکتاتۆر ببینن بۆ بەرهەمهێنانی رۆشنگەری و دیموکراسی و تۆلێرانس لەنێوان پێکهاتەکاندا، ئەوا سوریاش هەمان خولانەوە دەبێت بەدەوری بازنە مێژووییەکەیدا و هیچ کرانەوەیەکی نوێ بەدینایەت.
(4)
سەدام دژی یەکگرتنەوەکە بوو، بەڵام حافز ئەسەد دەیویست یەکگرتنەوەکە سەربگرێت. ئەوەی وایکرد سەدام دژی یەکگرتنەوەکە بێت، ئەوە نەبوو بەعسییە سوریی و عەلەوییەکان وەک سەدامیان پێنەکرێت، ئەوەشی وایکرد حافز ئەسەد لەگەڵ یەکگرتنەوەکە بێت ئەوە نەبوو کە بەعسی سەدامی! زۆر لەسەرووی بەعسی سورییەوە بێت، بەپێچەوانەوە ئێستا دەردەکەوێت بە هیچ کلۆجێک ئەم دوو وێنەیە جودانەبوونە لەیەکتر و لەبەرهەمهێنانی پۆخڵەواتی و ناشیرینیدا، تەنانەت هەردووکیان یەک مێژووی رەشیان بەرهەمهێناوە کە هیچیان باشتر نییە لەئەویتریان.

هۆکاری دژایەتی سەدام بۆ یەکگرتنەوەکە بۆ جێگیربوونی دەسەڵاتی تاکڕەوانەی خۆی بوو کە هیچ کەسێکیتر نەبێت هاوبەشی بڕیارەکانی و هەروا دەرچوو، هۆکاری پشتیوانی حافز ئەسەدیش لەیەکگرتنەوەکە، بۆ دژایەتی لێکتر نزیکبوونەوەی میسر و ئیسرائیل دەگەڕایەوە لەیەکتر کە میسر لەو دەمەدا رێککەوتنی نوێی لەگەڵ ئیسرائیل واژۆکردبوو.