پۆڵەتیک پرێس
لە تێلیگرام یەکەم کەسیت هەواڵەکانت پێدەگات جۆینبە https://t.me/Politicpress
توركیا لە پێكهاتەی سیاسەتی ناوخۆدا بە جددی بەدواداچوون بۆ پرسی گەشەسەندنی ئابووری دەكات و ئابووری و پێشكەوتن و گەشەسەندن لە لوتكەی كارنامەی سیاسەتمەدارانی ئەم ووڵاتەدایە. یەكێك لەم بەرنامانە لە بەشی ئابووری دروستكردنی بەنداوە. دەوڵەتی توركیا لە دەیەی (1980) پڕۆژەی گاپی لەپێناو گلدانەوە، ئاراستەكردن و بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەكانی دیجلە و فوڕات دەستپێكردوە.
پرۆژەی گاپ چییە؟
پرۆژەی گاپ، واتا پرۆژەی ئەنادۆڵی مەزن كە دەكەوێتە خاكی كوردستانی باكورەوە، كورتكراوەی (GAP ) ە وشەی ئەنادۆڵ واتە باشوری خۆرهەڵاتی توركیا و نزیكەی لە 10% ڕووبەری خاكی توركیا دادەپۆشێت، سەرەتاكانی پرۆژەی گاپ دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1936 كاتێك دەزگای ( EWSA) ) بەمەبەستی بەرهەمهێنانی كارەبا لە سەرچاوە ئاوییەكان، دەستی بە لێكۆڵینەوە و كۆكردنەوەی زانیاری كرد، لەكاتێكدا لەو دەمەدا ئەم جۆرە پرۆژانە لەتوركیا ئەنجام نەدرابوون، لێكۆڵینەوە سەرەتاییەكان تایبەت بە باری جیۆلۆجی و تۆپۆگراپی حەوزی دیجلەو فورات لە ناوچەی “گاپ” لە ساڵی 1938وە دەستی پێكرد بەمەبەستی خۆئامادەكردن بۆ گەشەكردنی پرۆژەیەكی ئابوری مەزن لەناوچەكانی باشوری خۆرهەڵاتی توركیا كە دەكاتە باكوری كوردستان، هاوكات بە دواكەوتوترین و هەژارترین ناوچەی توركیا دادەنرێت.
ئەم پڕۆژەیە یەكێكە لە گەورەترین پڕۆژەكانی ئاوی جیهان كە لەسەر ڕووبارەكانی دیجلە و فوڕات دروستكراوە كە بریتیە لە (22) بەنداو و (19) وێستگەی بەرهەمهێنانی كارۆئاوی، كە هەر بەنداوێک توانای گلدانەوەی (100) ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە كە دەكاتە سێ هێندەی توانای گلدانەوەی بەنداوەكانی عێراق و سووریا.
كاریگەرییەكانی پڕۆژەی گاپ لەسەر ئابووری عێراق بریتین لە زیانگەیاندن بە كەرتی كشتوكاڵ، پشتبەستنی ئابووری بە ووڵاتانی دەرەوە، زیادكردنی دیاردەی كۆچ كردن، زیادبوونی بەبیابانبوون، وەڵامنەدانەوەی پێداویستییە گەشەسەندووەكانی دانیشتووان، لەناوبردنی بینا كولتووری و ڕۆشنبیرییەكان. سەبارەت بە كاریگەرییەكانی ئەم پڕۆژەیە لەسەر عێراق پێویستە ئەوە بگوترێت كە بەشێكی بەرچاو لە دانیشتوانی عێراق تووشی كێشە بوون. كشتوكاڵ وەك گرنگترین كەرتی عێراق كەوتۆتە ژێر كاریگەری ئەم پڕۆژەیە. دواتر ووشكەساڵی و سوێربوونی زەوی زیادی كردووە، لەگەڵ ووشك بوونەوەی كێڵگەكان و گۆڕینی زەویە كشتوكاڵییەكان بۆ زەوییە بێپیتەكان، دیاردەی كۆچ كردن زیادیكردووە و بەشێكی بەرچاو لە دانیشتووانی گوندەكان ناچار بوون كۆچ بكەن بۆ شارەكان، ئەمەش دەبێتە هۆی بێكاری و سەرهەڵدانی پەراوێزخستن.
ئەم پڕوژەیە دوو بەنداوی یەکجار گەورەی تێدایە بەنداوی (ئەلیسو) لەسەر ڕووباری دیجلە و بەنداوی (ئەتاتورک) لە سەر ڕووباری فوڕات
پسپوڕانی بواری ئاو ئەوە دووپات دەکەنەوە کە جەنگی سەدەی بیست و یەک لەم ناوچەیە جەنگێک دەبێت لە پێناو ئاودا، هەروەکو چون جەنگەکانی سەدەی بیست لە پێناو دەست بەسەراگرتنی سەرچاوی ووزە بوون لە پێش هەموویان نەوت.
ئەم پڕوژەیە دوو بەنداوی یەکجار گەورەی تێدایە بەنداوی (ئەلیسو) لەسەر ڕووباری دیجلە و بەنداوی (ئەتاتورک) لە سەر ڕووباری فوڕات.
ئەو ئاوەی ساڵانە دێتە ناو خاکی عێراق لە ڕووباری دیجلەوە 21 ملیار مەتر سێگوشەیە لە کاتی بەکارخستنی ئەم پڕوژەیە بە تەواوی ئەم ڕێژەیە بۆ 10 ملیار مەتر سێگوشە کەم دەبێتەوە واتە نزیکەی سەدا 50 ی ڕێژەی پێشو لەدەست دەدات ئەمەش بە تەواوی کاریگەری دەبێت لەسەر کەرتەکانی (کشتۆکاڵی ، ئاوی خواردنەوە ، بەرهەمێنانی کارەبا ، پیشەسازی) وە لەسەروی هەمووشیانەوە گوڕانی کەش و هەوایە.
بەو پێیەی بەشێكی زۆری پرۆژەكە دەكەوێتە كوردستانی باكورەوە ، بۆیە زۆربەی ناوچە كورد نشینەكان دەكەوێتە ژێر ئاو كە دەیان گوندی كوردی دەگرێتەوە،لە مەسەلەی گەشەپێدانی ئابوری لە زۆر لەوڵاتاندا ئەو پرۆژانە بە كارێكی ئاسایی دەزانرێت، بەڵام ئەوەی كە ئاسایی نیە زۆر ناوچەی مێژووی كوردی هەیە كە لەئەنجامی جێبەجێكردنی پرۆژەكە لەناودەچن وە بەشێكی كلتوری گرنگی نەتەوەی كوردە هەروەها زۆرێك لە ڕێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و ڕێكخراوی یونسكۆ ڕەخنەیان لەوە گرت كە دەبێت ئەو ناوچانە دوربخرێنەوە نەكەونە ژێر ئاو بۆ ئەوەی وەكو توراسێكی بەشەری بمێنێتەوە، بەڵام تائێستا ئەو بابەتە بەو ئاڕاستەیە نەڕۆیشتووە.
بەو پێیەی بەشێكی زۆری پرۆژەكە دەكەوێتە كوردستانی باكورەوە ، بۆیە زۆربەی ناوچە كورد نشینەكان دەكەوێتە ژێر ئاو كە دەیان گوندی كوردی دەگرێتەوە
پڕۆژەی گاپ بووەتە هۆی نیگەرانی وڵاتانی دراوسێ لەوانە عێراق و سوریا، ئەم وڵاتانە پێیانوایە كە بەپێی رێككەوتننامەی (بەكارهێنانی ڕێرەوی ئاوی نێودەوڵەتی دەرەوەی سنوور) و رێككەوتنەكانی لێژنەی تەكنیكی هاوبەش كە لە ساڵی (1980) پێكهێنراوە، پێویستە توركیا پێشوەختە ئاگاداری ئەم وڵاتانەی بكردایەتەوە لە جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژە زەبەلاحە، چونكە كاریگەری لەسەر ئاوەكانی دیجلە و فوڕات هەیە. ئەمەش بە هۆی ئەوەی ژمارەی دانیشتوانی هەر دوو وڵاتانی سوریا و عێراق بە شێوەیەكی بەرچاو زیاد دەكات و پێویستی ئاوی شیرینیش زیاد دەكات. توركیا بە دروستكردنی كۆمەڵێك بەنداو لەسەر ئەم ڕووبارانە لە ناو خاكی خۆیدا، بۆتە هۆكاری كەم كردنەوەی ڕێژەی بەشی ئاوی ووڵاتانی عێراق و سوریا. ئەمەش بۆتە هۆكاری زیانگەیاندنی بە ژینگەی ئەم دوو وڵاتە كە ئەم زیانانە لێكەوتەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی نەشیاویان بۆ عێراق و سوریا هەیە. جگە لەمەش ئەم پرسە لە چەند دەیەی ڕابردوودا گومانی لەسەر ئامانجە سیاسییەكانی توركیا دروست كردووە و ناكۆكی و ململانێی لە نێوان هەر سێ وڵات لێكەوتۆتەوە.
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
