ئەو بڕیارە مەترسیدارە چییە ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی بەرامبەر رووسیا دەریانکرد؟

پۆڵەتیک پرێس

لە تێلیگرام یەکەم کەسیت هەواڵەکانت پێدەگات جۆینبە https://t.me/Politicpress

هاوپەیمانان لە وڵاتانی گروپی حەوت ڕێککەوتن بە قەرزدانی ئۆکرانیا بە بڕی 50 ملیار یۆرۆ، کە لە پارەی بلۆککراوی ڕووسیا وەرگیراوە.

بڕیارە لە کۆتایی ئەمساڵدا هاوکارییە نوێیەکان بۆ ئۆکرانیا دەست پێبکات و کیێڤ ئەو پارەیە بۆ بەهێزکردنی بەرگری سەربازی خۆی لەدژی ڕووسیا و دابینکردنی دارایی بۆ بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری و دابینکردنی بودجەی دەوڵەتی ئۆکرانیا بەکاربهێنێت.

پرسی بەکارهێنانی سەروەت و سامانی بلۆککراوی ڕووسیا بۆ یارمەتیدانی ئۆکرانیا لە ڕووی یاساییەوە ئاڵۆزە، هەروەها ڕەهەندی ئەخلاقی و سیاسیشی هەیە، ئەم بڕیارە ڕووبەڕووی ئاستەنگی گەورەی یاسایی و دیپلۆماسی دەبێتەوە و ڕەنگە پێویستی بە بڕیاری تایبەتی دادوەری یان یاسایی هەبێت بۆ پشتڕاستکردنەوەی شەرعیەتی.

سزای پێویست: ئەمریکا و وڵاتانی تری ڕۆژئاوا پێیان وایە بلۆککردنی سەروەت و سامانی ڕووسیا سزایەکی پێویست بووە بۆ شەڕی ڕووسیا لە دژی ئۆکرانیا، هەروەها بەکارهێنانی ئەو پارانە بۆ یارمەتیدانی ئۆکرانیا یەکسانە بە قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانانەی کە بەر ئۆکرانیا کەوتووە.

ئارگومێنتە یاساییەکان: هەندێک لە شارەزایانی یاسایی دەڵێن سزاکان ڕێگە بە گواستنەوەی پارە بلۆککراوەکان دەدەن بۆ مەبەستی دیاریکراو، وەک هاوکاری مرۆیی یان ئاوەدانکردنەوە، بە مەرجێک بە شێوەیەکی شەفاف و لێپرسینەوە ئەنجام بدرێت.

پێشینەکان: شارەزایان ئاماژە بە نموونەکانی پێشوو دەکەن کە تێیدا پارە بلۆککراوەکانی وڵاتانی دیکە بۆ دابینکردنی دارایی هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوە بەکاردەهێنرا، وەک لە یوگۆسلاڤیا و عێراق.

شەرعیەت پێدانی: هەندێک لە پسپۆڕان دەڵێن، بلۆککردنی سەروەت و سامانی ڕووسیا سزایەک بووە کە بەسەر ڕووسیادا سەپێنراوە بەهۆی شەڕی دژی ئۆکرانیا، هەر بۆیە بەکارهێنانی ئەم پارانە بۆ قەرەبووکردنەوەی ئۆکرانیا بۆ ئەو زیانانەی بەرکەوتووە، شتێکی ڕەوایە. ئەوان ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەو پارە بلۆککراوانە خاوەندارێتی دەوڵەتی ڕووسیایە نەک موڵکی تایبەت و هەر بۆیە بەکارهێنانیان دەستبەسەرداگرتنی پارەی تاکەکەسی پێکناهێنێت، لایەنگرانی ئەم بڕیارە جەخت لەوە دەکەنەوە کە ئەم هەنگاوە یارمەتی ئۆکرانیا دەدات کە وڵاتەکەی بنیات بنێتەوە و ئەو ئازارانەی کە گەلەکەی بەهۆی شەڕەوە تووشی بووە کەم بکاتەوە.

هەڵوێستە دژەکان:

هەڵوێستی ڕووسیا: ڕووسیا بە توندی ئەم هەنگاوە ڕەتدەکاتەوە و بە دزینی پارەکەی و پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکانی دەزانێت.

نیگەرانییە یاساییەکان: شارەزایانی دیکە پێیان وایە دەستبەسەرداگرتنی سەروەت و سامان بەبێ بڕیاری دادوەری پێشینەیەکی مەترسیدار دادەنێت کە دەتوانێت مافی خاوەندارێتی تایبەت تێکبدات و دەرگا بۆ خراپ بەکارهێنان بکاتەوە، هەروەها شارەزایان ئاماژە بە ڕوون نەبوونەوەی بنەمای یاسایی بۆ بەکارهێنانی ئەو پارە بلۆککراوانە بەبێ ڕەزامەندی ڕووسیا دەکەن، بەتایبەتی لە غیابی بڕیارنامەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدا.

کاریگەری لەسەر سەقامگیری دارایی: هەندێک وڵات هۆشداری دەدەن لەوەی کە بەکارهێنانی پارە بلۆککراوەکانی رووسیا ڕەنگە سەقامگیری دارایی جیهانی تێکبدات و متمانە بە سیستەمی دارایی نێودەوڵەتی تێکبدات.

پێشینەی مەترسیدار: ڕەخنەگران هۆشداری دەدەن لەوەی کە بەکارهێنانی سەروەت و سامانی بلۆککراوی ڕووسیا دەتوانێت پێشینەیەکی مەترسیدار بۆ پێشێلکردنی مافی خاوەندارێتی دابنێت، کە دەتوانێت ببێتە هاندەری دەستبەسەرداگرتنی پارە لە داهاتوودا بۆ مەبەستی سیاسی.

ئەنجوومەنی ئاسایش: نەیاران ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەو پارە بلۆککراوانە پابەندە بە یاسا نێودەوڵەتییەکانەوە، هەروەها بەکارهێنانیان پێویستی بە ڕەزامەندی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان هەیە، کە تا ئێستا ڕووی نەداوە.

پەرەسەندنی گرژییەکان: ئەوانەی بڕیارەکەی زلهێزەکان ڕەتدەکەنەوە، نیگەرانی خۆیان دەردەبڕن لەوەی کە ئەم هەنگاوە ڕەنگە ببێتە هۆی پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان ڕووسیا و وڵاتانی ڕۆژئاوایی.

ئایا هیچ پێشینەیەکی یاسایی یان نموونەی پێشوو هەیە کە سەروەت و سامانی بلۆککراو بۆ پشتگیریکردنی وڵاتێکی دیکە بەکاردەهێنرێت؟

بەکارهێنانی سەروەت و سامانی بلۆککراو بۆ پشتگیریکردنی وڵاتێکی دیکە کارێکی زۆر نائاساییە، بەڵام بێ پێشینەی مێژوویی نییە. هەندێک نموونە هەن کە دەتوانرێت لەبەرچاو بگیرێن، هەرچەندە هەر کەیسێک تایبەتمەندی یاسایی و سیاسی خۆی هەیە:

عێراق دوای جەنگی کەنداو: لە دوای جەنگی یەکەمی کەنداو (1990-1991) سامانی عێراق لە ژمارەیەک وڵات بلۆککرا. دواتر بەشێک لەو سەروەت و سامانانە بەکارهێنران بۆ بەشداریکردن لە بەرنامەی قەرەبووکردنەوەی “نەوت بۆ خۆراک” کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەستیپێکرد، ئەم بەرنامەیە ڕێگەی بە عێراق دا کە نەوت بفرۆشێت لە بەرامبەر هاوکارییە مرۆییەکان و بەشێک لەو سەروەت و سامانە بلۆککراوانەش بۆ ئەو مەبەستە بەکارهێنران.

لیبیا دوای ڕووخانی قەزافی: دوای ڕووخانی ڕژێمی موعەمەر قەزافی لە ساڵی 2011، سەروەت و سامانی لیبیا لە زۆرێک لە وڵاتان بلۆککرا، دواتر بەشێک لەو سەروەت و سامانە بۆ پاڵپشتی حکومەتی نوێی لیبیا لە هەوڵەکانی ئاوەدانکردنەوە و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان بەکارهێنران.

سەروەت و سامانی بلۆککراوی ئێران: لە هەندێک حاڵەتدا سەروەت و سامانی ئێران کە لە ئەمریکا بلۆککراوە بۆ مەبەستی مرۆیی یان بۆ قەرەبووکردنەوەی قوربانیانی هێرشە “تیرۆریستییەکان” بەکارهێنراوە. نموونەی ئەمەش بڕیارەکەی دادگایەکی ئەمریکایە لە ساڵی 2016 بۆ بەکارهێنانی بەشێک لە سەروەت و سامانی ئێران بۆ قەرەبووکردنەوەی قوربانیانی هێرشەکانی 11 ی ئەیلول، هەرچەندە ئەم بڕیارە جێگەی مشتومڕی یاسایی بەرچاو بوو.

ئەفغانستان: دوای ڕووخانی حکومەتی تاڵیبان لە ساڵی 2001، سەروەت و سامانی ئەفغانستان لە دەرەوەی وڵات بلۆککراو بەشێک لەو سەروەت و سامانانە بۆ پاڵپشتی حکومەتی نوێی ئەفغانستان و بۆ مەبەستی مرۆیی بەکارهێنران.

بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە بەکارهێنانی سەروەت و سامانی بلۆککراو بۆ پشتگیریکردنی وڵاتێکی دیکە زۆرجار بە ئاڵۆزییە یاسایی و سیاسییە بەرچاوەکان دەورە دراوە. بڕیارەکان سەبارەت بە بلۆککردن و بەکارهێنانی سەروەت و سامان بەزۆری پێویستیان بە پشتیوانی یاسایی بەهێز هەیە، وەک بڕیارنامەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان یان یاسای نیشتمانی تایبەت.