ئەمریكا و كۆتایی بەرپرسیارێتی

لە بەیانی پاش موشەكەكانی نزیك فڕۆكەخانەی هەولێر، لە شارۆچكەیەكی كوردستان بووم، گوێم لێبوو، كۆمەڵێك خەڵك كە باسی ڕوداوەكەیان دەكرد، یەكێك بە دەنگێكی بەرز و زولال ووتی، ئەی ئەمریكا بۆ هیچ ناكات؟ پرسیارەكەی ئەو سادە و بەڵام لە هەمانكاتدا ئاڵۆزبوو. ئێمە لە دەربڕینی ڕۆژانەماندا بڕێكی زۆر لە دونیابینی ئاڵۆز لە ناخماندا ناوەكی دەكەین، لە میانەی بیستن و دوبارەبونەوە و تەشەنەكردنی، ئیتر دەبێت دۆگمایەكی ئاینی و خەڵك دەیڵێنەوە.

ئەم خەڵكانەی كە ئەمڕۆ لە كوردستان دەژین، بە زۆرییان لە سایەی ئامادەیی و چالاكی و پاراستنی ئەمریكیدا گەورەبو-وون. بۆیە دەربڕینی لەوجۆرە، نەك بەلای كەسەوە جێگای سەرسوڕمان نیە، بەڵكو وەك پرسیارێكی ڕەوا دەبینرێت.

بەڵام ڕەنگە وەرچەرخانێك لە سیاسەتی ئەمریكدا ڕویدابێت و هێشتا بەباشی پەیامەكەی نەگەشتبێتە ناوچەكە. بە كورتی سەردەمی گرتنە ئەستۆی بەرپرسیارێتی لە لایەن ئەمریكیاوە كۆتایی هات. ئەگەر عێراق كێشەی میلیشیای هەیە، كێشەی عێراق خۆیەتی. چیدی ئەمە كێشەی ئەمریكا نیە. ئەمە مانای ئەوەنیە كە ئەمریكا دەستبەرداری ناوچەكە دەبێت، بەڵكو، بە مانای ئەوەدێت كە دەیەوێت ئەوانیتر بەرپرسیاربكات لە كێشەكانیان، ئەگەر خۆی كەوتە مەترسییەوە ئەوا داكۆكی لە خۆی بەرژەوەندییەكانی دەكات. ئەم وەرچەرخانە لە دایەلۆگی ستراتیژیدا، لە مامەڵەی ئەمریكا، نەك تەنها لە گەڵ هێزە نەیارەكانیدا بەڵكو لە گەڵ دۆستەكانیشیدا بە ڕونی دەردەكەوێت.

ئەم ڕێچكە نوێیەی ئەمریكا بۆ ئەمریكاییكانیش نوێیە. بەڵام هەردوو حیزب لە سەری كۆكن، هەرچەندە لە سەر چۆنێتی بەرجەستەكردنی جیاوازن. ئەمریكا چیدی نایەوێت پارە و خوێنی بۆ هیچ كەسێكی تر بەفیڕۆبدات. بەڵام ئەمریكا بە دەگمەن بە خواست هاتوە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. گەرچی بەرژەوەندی هەبوە، بەڵام خواستی شەڕی نەبوە. ئەم مێژوە نوێ نیە. وەك مایكڵ ئۆرین لە كتێبە نایاب و قەبەكەیدا پێمان دەڵێت مێژوەكەی لە دوو سەدە زیاترە. بە لای ئەوەوە لە سەرەتای دروست بونی ئەمریكاوە، لە ڕۆژگارێك هێشتا ئەمریكا دەستوری نەبوو، هێزی دەریاوانی نەبوو، سوپایەكی ئەوتۆی نەبوو، خەمی پاراستنی كەشتیوانە بازرگانەكانی بوو لە دەریای ناوەڕاست. كێشەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یەكێك بوو لەو بەهانانەی كە فیدرالیستەكان دەیانهێنایەوە بۆ نوسینی دەستور و دروستكردنی هێزی دەریاوانی. چونكە بەبێ دەستور حكومەتی ناوەندی دروست نەدەبوو، بەبێ حكومەتی ناوەندی نەدەتوانرا ئەو هەموو میلیشیایە ڕێكبخەن و سوپا و دەریاوانی دروست بكەن. بۆیە دروستكردنی سوپای دەریاوانی و چون بۆ شەڕ بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پاڵنەری یەكەمی سیاسەتی ئەمریكابوە لە مێژوی نزیكەی دوو سەدە و نیویدا لە ناوچەكە. پاش هێز باوەڕ دێت، پاش ئەوە خەیاڵ.

با لەم پاشخانەوە ئەمڕۆ بخوێنینەوە.
ئەوەی ئەمڕۆ ڕودەدات ئەمەیە. میلیشیاكان بە بەردەوامی هێرش دەكەنە سەر ئەمریكاییەكان. ئامانجی میلیشیاكان ئەوەیە كە پەنێك بە ترەمپدا بدەن، بە هیوای ئەوەی ئەو پەنە ببێت بە هۆكاری دەرنەچونەوەی لە هەڵبژاردندا. چونكە ئێران بڕوای وەهایە ئەگەر ترەمپ دەرنەچێتەوە ئەوا بە هاتنی بایدن دۆخی ئێران باشتر دەبێت. ئەمریكا دەیەوێت خۆی لە ئەمە بپارێزێت. نایەوێت جارێكیتر باڵوێزخانەكەی ئابلۆقە بدرێت و وەك زەلیلێك دەركەوێت. زەلیل بوون، سوكایەتیكی گەورەیە بۆ هەموو هێزێك لە ئاستی نیودەوڵەتیدا. بیرمەندی سیاسی فەرەنسی بێرنارد بادی كتبێكی قشتی لە سەر نوسیوە.

لە بەرامبەر ئەمەدا ئەمریكیەكان دەیانەوێت خۆیان بپارێزن و لەهەمانكاتدا وەهای دەربخەن كە هەوڵیان بۆ دەرچون لە بەغدا، لە بەر ئەوەنیە كە خۆیان بپارێزن، بەڵكو بۆ ئەوەیە هەتا سەربازەكانیان لە مەترسی دوربخەنەوە و لە ئاسمانەوە شەڕی خۆیان بكەن. گواستنەوەی شەڕ بۆ ئاسمان یەكێكی ترە لە خەسڵەتەكانی گۆڕانی پەیوەندی ئەمریكا لە ناوچەكە. ئەمریكا دەتوانێت چاوێكی نەپتێنراویی، نیمچە خودایی هەمیشەیی هەبێت لە ئاسمان و لە هەموو ئان و ساتێكدا دەستی خۆی بوەشێنێت.

بەڵام ئەوەی گۆڕاوە لە ئەمەدا ئەوەیە كە ئەمریكا زیاتر و زیاتر بە عێراقییەكان دەڵێت كێشەی میلیشیاكانتان چارەسەر بكەن. چیدی خۆی بە هاوبەشێك نازانێت لە ئەو پرسەدا. ئەمەش فشارێكی زۆری لە سەر حكومەتی عێراقی دروست كردوە، چونكە وەك جۆرێك لە دەستلێبەردان و كۆتایی سەردەمێك و گۆڕانی خوییەك دەبینرێت. عێراق كە ناتوانێت لە سەر پێیەكانی خۆی بوەستێت، داوای لێدەكەن شەڕ بكات. ئێران وەك لایەنی هەڵسوێنەری سەرەكی لەم یارییەدا، نایەوێت عێراق بكەوێت، چونكە زیانێكی گەورە بەر ئێران دەكەوێت، بەڵام لە هەمانكاتدا ناشیەوێت عێراق بەهێزبێت. بۆیە ئامانجی دووەم ئەوەیە، ئەگەر ئەمریكا دەیەوێت لە عێراقدا هەراسان نەكرێت ئەوا دەبێت لە گەڵ ئێراندا دانوستان بكات. ئێران كە چاوەڕیی ئەوەنیە ترەمپ لە گەڵیدا بچێتە دانوستان، یان نایەوێت لە گەڵ ترەمپدا بچێتە دانوستان، چونكە وەهای لێكدەداتەوە كە دەبێتە مایەی دەرچونوەەی ترەمپ، ئەوا بە هاتنی بایدن دانوستان بە بەشێك لە پرۆسەكە دەبینێت.

دانوستان بۆ ئێران پێچەوانەی زەلیلی و ملكەچكردنە، دانوستان یانی ڕێز و هاوتایی، ئەگەر جارێكیتر بگەڕێینەوە بۆ تێزەكەی بادی.

بەڵام ئەوەی دەبێت لە بەرچاو بگیرێت ئەوەیە ئەو ڕوداوانەی كە ڕودەدەن كە لە پانتایی عێراق و ناوچەكەدا قەتیس نەماون. لە ڕوی كاتەوە ئێمە لە كاتێكی تایبەتداین لە مێژوی سیاسی ئەمریكی. ئێستا ساڵی هەڵبژاردنەوە و مانگی ئۆكتۆبەرە و ئەم مانگەش بە مانگی سوپرایز ناسراوە لە مێژوی هەڵبژاردنی ئەمریكیدا. ئەگەر لە واشنتۆنەوە و بە تایبەت لە دیدی ترەمپەوە تەماشای هاوكێشەكە بكەین ئەوەیە، ئەگەر ئێران دەیەوێت ناچاری كارێكی وەهای لێبكات كە ببێتە هۆكاری دۆڕانی ئەوا، ئەم دیدە بۆ ترەمپیش ڕەوایە، ئایا چۆن ئەمە بكرێتە بەشێك لە كەمپەینی هەڵبژاردن، بە تایبەتی لە كاتێكدا كە ترەمپی توش بوو بە كۆرۆنا، لە دۆخێكی خراپدایە، بەڵام بێهیوانیە. ئایا كشانەوەی باڵوێزخانە بە ئامانجی زەمینەسازان بۆ لێدان نیە؟ بە جۆرێك ئەو هێرشانە وەها بۆ جەماوەری ترەمپ لێكبدرێتەوە كە ترەمپ بەهێزە . بە تایبەتی لە كاتێكدا ئەم دیاردەیە پێشینەی هەیە، كوشتنی قاسم سلێمانی بوە هۆی بەهێزبونی پشتیوانی خەڵك بۆ ترەمپ لە كاتەدا. بەڵام ئەم هەوڵە چەند كێشەیەكی هەیە، یەكەم، بەرزبونەوەی پشتیوانی خەڵك بۆ سەرۆك لە بەر هەر كارێكی دەرەكی، ئەگەر شەڕی درێژخایەن و داكۆكی ڕاستەوخۆ لە ئەمریكا نەبێت، ئەوا پشتیوانییەكی كاتییە. ڕەنگە لە دۆخی ئێستادا كاتی ئەم پشتیوانییە لە هەموو ساتێكی تر كورتتربێت. بۆیە ئیدارەی ترەمپ ، ئەگەر نیازی كارێكی وەهای هەبێت دەبێت بە ووردی كاتەكەی هەڵبژێرێت بە جۆرێك بە سودی دەنگدانی بشكێتەوە. بەڵام لە هەمانكدا كاتدا ئەمە هەوڵێكە مەرجی سەركەوتنی گەرەنتی نیە. زۆرجار ئەمریكا لە هەوڵیدا شكستی هێناوە و پاشان باجەكەی داوە. بۆیە پەنابردن بۆ ئەم ڕێگایە، وەك دوا كارت دەبینرێت لە دۆخێكی وەهادا.

ئەوەی جێگیرە گۆڕانی هەڵوێستی ئەمریكایە لە هەڵنەگرتنی بەرپرسیارێتی. ئەم گۆڕانی هەڵوێستە كاریگەریی ڕاستەوخۆی لە سەر پەیوەند كورد و ئەمریكاش دەبێت. ڕەنگە چیدی دەرفەتی ئەوە بۆ كورد نەمابێت كە هێزی ڕێكنەخات و پێشمەرگەی یەكنەخات. چونكە ئەگەر ئەمریكا نەیەوێت بەرپرسیارێتی بگرێتە ئەستۆ، ئەوا یەكەم كاردانەوەی ئەوەیە كە دەبێت خۆت بتوانێت بەرپرسیاری بگریتە ئەستۆ. كورد بەبێ هاوكاری ئەمریكا ناتوانێت كارێكی وەها بكات. بەڵام هاوكاری ئەمریكا مەرجی ئەوەیە كە دەبێت ڕیفۆرم بكات. بۆیە ڕیفۆرمی هێزی چەكدار لە هەموو ساتێك زیاتر هەنوكەیی ترە و زەمینەی هەموو جۆرە پەیوەندییەكی داهاتوە.

سەردار عەزیز