پۆڵەتیك پرێس
چین و رووسیا چ كاریگەرییەكیان هەیە لەو كودەتایانەی لە وڵاتانی ئەفریقا روودەدەن؟
دوای كودەتاكان هەژموونی وڵاتانی ئەورپاو ئەمریكا بەسەر وڵاتانی ئەفریقاوە چی لێدێت؟
بۆچی وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەتی فەرەنسا دژی كوردەتاكان دەوەستێتەوە؟
لە دوای هەر یەك لە سوودان، چاد، مالی، بوركینا فاسۆ و نیجەر، لە گابۆن-یش لە پاش هەڵبژاردنێكی جێ مشتومڕ سوپا دەستی گرت بەسەر حكوومەتدا.
رۆژی چوارشەممە 3-ی ئابی 2023 ژمارەیەك لە ئەفسەرانی گابۆن ڕایانگەیاند دەستیان بەسەر دەسەڵاتی وڵاتەكەیان گرتووە و ئەنجامی هەڵبژاردنە گشتییەكانی ڕۆژی شەممەی رابردووتر ڕەتدەكەنەوە كە عەلی بۆنگۆی بە سەركەوتوو بۆ جاری سێیەم بۆ پۆستی سەرۆكایەتی ناودێركرد.
ئەو دامەزراوانەی كە كودەتاچییەكان بڕیاری هەوڵوەشانەوەیاندا بریتین لە: حكومەت، ئەنجومەنی پیران، ئەنجومەنی نیشتمانی، دادگای دەستوری، كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان.
ئەفسەرەكان بەیانی ڕۆژی چوارشەممە لە كۆشكی سەرۆكایەتی كۆبوونەوە و لە كەناڵی تەلەفیزیۆنی” گابۆن 24″ دەركەوتن و یەكێكیان ڕاگەیاندنەكەی خوێندەوە و وتی: بە ناوی خەڵكی گابۆن بڕیارمان دا داكۆكی لە ئاشتی بكەین لە ڕێگەی دانانی سنوورێك بۆ ئەو ڕژێمەی هەبوو، بۆ ئەم مەبەستەش هەڵبژاردنە گشتییەكانی مانگی هەشتی ساڵی 2023 و ئەنجامە ساختەكانی هەڵوەشێنرانەوە.
پاشان ڕایگەیاند هەموو دامودەزگاكانی حكومەت هەڵدەوەشێنرێنەوە و هەتا كاتێكی دیارینەكراو سنوورەكانی وڵاتەكەیان دادەخەن.
ئەو دامەزراوانەی كە كودەتاچییەكان بڕیاری هەوڵوەشانەوەیاندا بریتین لە: حكومەت، ئەنجومەنی پیران، ئەنجومەنی نیشتمانی، دادگای دەستوری، كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان.
ئەفسەرەكان باسیان لەوەش كرد كە عەلی بۆنگۆ و ئەندامانی خێزانەكەی دەستبەسەركراون، بەڵام كوڕێكیان دەستگیركردووە بە تۆمەتی “خیانەتی مەزن”.
گابۆن كە دەكەوێتە ڕۆژئاوای ئەفریقا، وڵاتێكی دەوڵەمەندە بە سامانی سرووشتی، بەڵام ڕێژەی هەژاری تیایدا بەرزە و بە گشتی خەڵكی لە دۆخی ژیان و گوزەرانیان ناڕازین
بنەماڵەی بۆنگۆ لە ساڵی 1967 دەسەڵاتی سەرۆكایەتی گابۆنیان گرتەدەست، دوای ئەوەی عومەر بۆنگۆ بوو بە سەرۆك و لە پۆستەكەی مایەوە هەتا ساڵی 2009 كە كۆچی دوایی كرد. پاشان كوڕەكەی عەلی بۆنگۆ پۆستی سەرۆكایەتی گرتەدەست هەتا رۆژی چوارشەممە كە كودەتا سەربازییەكەی بەسەردا كرا و لە پۆستەكەی لادرا. بەمەش كۆتایی بە زیاتر لە 55 ساڵ لە حوكمڕانی بنەماڵەی بۆنگۆ هێنرا.
گابۆن كە دەكەوێتە ڕۆژئاوای ئەفریقا، وڵاتێكی دەوڵەمەندە بە سامانی سرووشتی، بەڵام ڕێژەی هەژاری تیایدا بەرزە و بە گشتی خەڵكی لە دۆخی ژیان و گوزەرانیان ناڕازین، بۆیە لەگەڵ ڕاگەیاندنی كودەتاكە ژمارەیەكی زۆری خەڵكی ڕژانە سەر شەقامەكان بۆ دەربڕینی خۆشحاڵی خۆیان.
وڵاتی گابۆن كە ڕووبەرەكەی 268 كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، واتە نزیكەی نیوەی ڕووبەری وڵاتێكی وەكو عێراقە، ژمارەی دانیشتووانەكەی كەمترە لە 2.5 ملیۆن كەس، گابۆن ئەندامی ڕێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری نەوتە (ئۆپێك)، و بە یەكێك لەو وڵاتانەی دەوڵەمەندە بە نەوت و گاز دادەنرێت، ئەمە جگە لە یەدەگی ئەڵماس و یۆرانیۆم و زێڕ.
شرۆڤەكاران و شارەزایان بۆچوونی جیاوازیان هەیە سەبارەت بە پاڵنەرەكانی پشت كودەتاكەی گابۆن كە عەلی بۆنگۆی سەرۆكی وڵاتەكەی دوورخستەوە.
لای خۆیەوە لێسلی ڤارن، بەڕێوەبەری ئینستیتیوتی توێژینەوەی پەیوەندییە نێودەوڵەتی و ستراتیژییەكان لە پاریس، دانی بەوەدانا كە ئەو كودەتایەی لە گابۆن ڕوویدا، فەرەنسای خستە دۆخێكی زۆر هەستیار و دژوارەوە، وەك هەموو ئەو كودەتایانەی كە لە وڵاتانی فەرەنسیفۆن ڕوودەدەن.
چاودێران پێیان وایە كە ئەگەر فەرەنسا بەشێوەیەك لە دژی كودەتاكە بووەستێتەوە ئەوا سەركردایەتی ئێستای وڵاتەكە نزیك دەبێتەوە لە ڕووسیا.
ناوبراو نادڵنیایی خۆی سەبارەت بە شێوازی مامەڵەكردنی پاریس لەگەڵ ئەم كودەتایە نیشانداو پرسیاری ئەوەی كرد نیگەرانییەكانی فەرەنسا ئایا بە هەمان شێوە دەبێت كە مامەڵەی لەگەڵ كودەتای نیجەر كرد.
چاودێران پێیان وایە كە ئەگەر فەرەنسا بەشێوەیەك لە دژی كودەتاكە بووەستێتەوە ئەوا سەركردایەتی ئێستای وڵاتەكە نزیك دەبێتەوە لە ڕووسیا.
چاودێران وای دەبینین كە فەرەنسا ئامادەیە سیاسەتی خۆی لە وڵاتانی ئەفریقا بگۆڕێت، چونكە نوخبەی نزیك لە خۆی لە گۆڕاندان، لە ئێستاشدا ئەوروپا دەستیكردووە بە گرنگیدان بە ئەفریقا كاتێك دەبینن چین قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەگەڵ ئەو وڵاتانە دوو هێندە كردووە.
دیارترین هۆكارەكانی كودەتاكە بریتیە لە كۆنترۆڵكردنی دەسەڵاتی وڵاتەكە لەلایەن بنەماڵەی بۆنگۆ بۆ ماوەی پێنج دەیە و سەركوتكردن و گۆشەگیریكردنی خەڵك.
جگە لە پاڵنەرە ناوخۆییەكان، لە هۆكارە دەرەكییەكانیش ئەوەیە كە ئەفریقای فەرەنسیفۆن هەوڵی دەرچوون لە ژێر كاریگەری فەرەنسی دەدات.
گابۆن لە 17ی ئابی 1960 سەربەخۆیی لە فەرەنسا بەدەستهێنا و پاریسیش بنكەیەكی سەربازی هەمیشەیی لەو وڵاتەدا هەیە.
ئەو وڵاتانەی لە كیشوەری ئەفریقا كودەتا بەخۆوە دەبینن ئەوانەن كە رۆڵی وڵاتانی ئەوروپی و ئەمریكییەكان تێیاندا بەهێزە لەسەروو هەموویانەوە فەرەنسا، هەربۆیە داوا دەكەن بەزوویی كودەتاچییەكان دەسەڵات رادەستبكەنەوە، بەڵام هاتنەناوەوەی روسیا و چین بۆ ناو ململانێكان رەوشەكەی ئاڵۆزتركردووە.
ئەو وڵاتانەی ئەفریقا كە رووبەڕووی كودەتا سەربازییەكانی ئەم دواییە بوونەوە، ئەو وڵاتانەن پێشتر لەژێردەستی فەرەنسادابوون و ئێستاش رۆڵی بەسەریانەوە هەیە، بۆیە بەتوندی دژی كودەتاچییەكان راوەستاوە.
ئەم ڕووداوانە دوای چەند هەفتەیەك لە كودەتاكەی نیجەر دێت كە تێیدا سوپا سەركەوتوو بوو لە دوورخستنەوەی محەمەد بازوم سەرۆك كۆمار و ڕاگرتنی لە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی.
قەیوان گروپ
مایۆرکا سیتی جوانییەک لە دڵی سروشتدا
